معرفی دیدنی ترین بیابان های ایران و تفاوت آنها با کویر

بیابان‌ها مناطق وسیع و متنوعی هستند که تقریبا یک سوم سطح زمین را پوشانده‌اند. این مناطق خشک با سطوح کم بارش، نور شدید خورشید و نوسانات بالای دما مشخص می‌شوند. با وجود شرایط سخت، بیابان‌ها زیبایی منحصر به فردی را به نمایش می‌گذارند و محل زندگی انواع گونه‌های گیاهی و جانوری‌اند. اگر اهل گردشگری در این مناطق خاص هستید، مقاله دیدنی‌ترین بیابان‌های ایران برایتان مفید خواهد بود. اما قبل از آن ابتدا شما را با ویژگی‌های محیط های بیابانی آشنا خواهیم کرد.

ویژگی محیط‌های بیابانی

یکی از ویژگی‌های بارز محیط‌های بیابانی کمبود آب در آنهاست. بارندگی سالانه در بیابان‌ها اغلب کمتر از 250 میلی‌متر (10 اینچ) است؛ برخی از بیابان‌ها حتی کمتر از این میزان بارندگی دارند. صحرای آتاکاما در آمریکای جنوبی، یکی از خشک‌ترین بیابان‌های روی زمین که سالانه تنها چند میلی متر بارندگی دارد.

دمای بسیار زیاد در بیابان‌ها یکی دیگر از ویژگی‌های برجسته آنها است. روزها بسیار گرم و دمای سطح به بالای 40 درجه سانتیگراد (104 درجه فارنهایت) می‌رسد. با این حال، کمبود رطوبت در بسیاری از بیابان‌ها منجر به خنک شدن سریع در شب شده و دما می‌تواند به طور قابل توجهی کاهش یافته و به زیر صفر برسد. صحرای ساهارا در آفریقا با بیش از 50 درجه سانتیگراد (122 درجه فارنهایت) رکورد یکی از گرم‌ترین نقاط ثبت شده روی زمین را در اختیار دارد.

خاک در بیابان‌ها معمولا شنی یا صخره‌ای و فاقد مواد آلی موجود در مناطق معتدل‌تر است. این امر رشد بسیاری از گیاهان را چالش برانگیز می‌کند، اما برخی از آنها سازگاری‌های منحصر به فردی را برای زنده ماندن در این شرایط ایجاد کرده‌اند. برای مثال زیرافیت‌ها، گیاهانی هستند که به طور ویژه با محیط‌های خشک سازگاراند. این نوع گیاهان اغلب دارای ویژگی‌هایی نظیر ریشه‌های عمیق برای استفاده از منابع آب زیرزمینی و پوشش‌های مومی روی برگ‌ها برای کاهش اتلاف آب از طریق تعرق هستند.

زندگی حیوانات در بیابان‌ها نیز به خوبی با شرایط چالش برانگیز سازگار است. رفتار شبانه در میان حیوانات بیابانی رایج است و به آنها اجازه می‌دهد از گرمای شدید روز اجتناب کنند. نقب زدن یکی دیگر از سازگاری‌های رایج این حیوانات است که آنها را از هر دو عامل خطر درجه حرارت شدید و شکارچیان محافظت می‌کند. موجوداتی مانند روباه، موش و کانگورو مکانیسم‌های کارآمدی برای استخراج و حفظ آب از غذای خود دارند که به آنها امکان می‌دهد در محیط‌هایی با منابع آبی محدود زنده بمانند.

فرق کویر با بیابان در چیست؟

 بیابان های ایران

در مقابل، بیابان‌ها مناطقی هستند که میزان بارش سالانه در آنها کمتر از 250 میلیمتر است. معمولا دچار بی‌آبی شدید هستند و ممکن است شامل مناطق خیلی گرم یا خیلی سرد باشند. بیابان‌ها اغلب دارای تپه‌ها، کوه‌ها، یا صحراهای شنی با ویژگی‌های گوناگون اند. از این رو، درک تفاوت‌ها بین کویر و بیابان بسیار مهم است. کویرها معمولا گرم و خشک هستند، در حالی که بیابان‌ها ممکن است در هر دو طیف گرما و سرما متغیر باشند.

بیابان سایه خوش

منطقه بیابان سایه خوش از بیابان‌های ایران در قسمت غرب روستای سایه خوش در استان هرمزگان واقع شده است. شهرت این منطقه به کلوت‌های زیبای آن استوار است که توسط فرسایش بادی و آبی به شکل‌های بسیار عجیب و اسرار‌آمیزی درآمده‌اند. این بیابان در مجاورت خلیج فارس واقع شده و دارای سواحل بسیار زیبا و نخلستان‌های چشم نوازی است. از دیگر جاذبه‌های این بیابان، می‌توان به آثار تاریخی روستای سایه خوش، مانند بند حسن و کاروان سرای صفوی اشاره نمود. چشمه‌ی آب گرم این منطقه در چهار کیلومتری روستا قرار دارد.

بیابان ام الدبس

منطقه‌ی بیابان‌ام الدبس در استان خوزستان، در شمال رودخانه کرخه و جنوب کوه‌های میش داغ قرار دارد و از شرق به تپه‌های چزابه در نزدیکی عراق منتهی می‌شود. سوغات ویژه‌ی این ناحیه خرما است که علت نام‌گذاری این بیابان هم به این علت است.  کلمه‌ ام الدبس نیز به معنای "مادر شیره خرما" معرفی شده است. این بیابان دارای تپه‌های شنی و جنگل‌های زیبا بوده و پوشش گیاهی‌ام الدبس بعد از تثبیت شن‌های روان انبوه‌تر شده و شامل درختچه‌های کهور، گز، اسکنبیل، اکاسیاویکتوریا، پانی کوم، استبرق، خارشتر، علف مار، کنار و... می‌باشد.  

در ارتفاعات این منطقه، بوته‌های‌گون و در قسمت‌های دامنه‌ای درختچه‌های قیچ و در کنار چشمه و آبگیر‌ها معمولاً گیاه نی رشد می‌کند. پوشش جانوری این منطقه نیز شامل آهو، گرگ، گراز، کفتار، شغال و انواع جوندگان است. بعد از جاده‌ی وسط جنگل‌ام الدبس،  تپه‌های میش داغ قرار دارد که این تپه‌ها کنار جنگل و رمل‌های شنی قرار دارند و از یک سو به شن و از سوی دیگر به جنگل‌های سرسبز دید دارند.  

تپه‌های میش داغ از نظر پوشش جانوری تنوع بیشتری دارند و حیواناتی همچون وزغ سبز، خارپشت، سمور، روباه، گرگ، گراز، بز کوهی، موش خرما، خرگوش، اسکینک (نوعی سوسمار نایاب و بسیار کوچک)، قوچ، بزمجه، آگامای دم تیغی، انواع مار‌های افعی شاخدار، شتر مار، مار پلنگی، قیطانی و.... پرندگانی مانند کبک، تیهو، عقاب دشتی، جغد کوچک، دم جنبانک زرد، درنا، آنقورت، سار، گلاریول، کفتر چاهی، قمری، هوبره، عقاب طلایی، چک چک، چکاوک و گنجشک زندگی می‌کنند. از دیگر جاذبه‌های این منطقه همچنین می‌توان به روستای بردیه نیز اشاره نمود.

بیابان ریگ کله

بیابان ریگ کله در استان اصفهان و در حاشیه جنوبی روستای مصر قرار دارد. این بیابان از بیابان‌های ایران دارای رمل‌ها و تپه‌های ماسه‌ای و بلند می‌باشند. ارتفاع بلند‌ترین تپه‌ی ریگ کله به 227 متر می‌رسد. پوشش گیاهی منطقه غنی و شامل انبوه گیاهان ماسه پسند نظیر نسی، دم گاوی، تاغ،   اسکنبیل  و... است.  از پوشش جانوری این ناحیه می‌توان به روباه شنی، گربه شنی، انواع عقرب، انواع مار مانند شتر مار، مار جعفری، تیر مار و جانورانی چون آگاما، دم سیاه، پامسواکی و...   را نام برد. در این بیابان هرگونه کندن گیاهان به هر دلیلی یا  چرای دام پیگرد قانونی دارد!

بیابان سیریک (جاسک)

بیابان سیرک در شرق تنگه هرمز و ابتدای دریای عمان قرار دارد. ارتفاعات حاشیه شرقی این بیابان توسط فرسایش آبی و بادی  شکلی مانند قارچ یا دودکش به خود گرفته است و به همین دلیل "گرز دیو " یا "دودکش جن" نام گرفته است. 

بیابان میناب

بیابان میناب در استان هرمزگان و شهرستان میناب واقع شده است. کوه‌های این ناحیه از جنس ماسه سنگ بوده و به دلیل فرسایش بالا به شکل‌های مختلف و زیبا در آمده‌اند. این ناحیه دارای پوشش گیاهی بیابانی و نخلستان است و حیواناتی نظیر گورخر، شتر و در آن دیده می‌شوند.

بیابان جازموریان

بیابان جازموریان در جنوب استان کرمان واقع شده است که درگذشته تالاب یا باتلاق جازموریان نام داشت، ولی به علت گرما و خشکسالی، آب آن خشک شده و چند سالی است رسما به عنوان بیابان شناخته می‌شود.

در این مقاله تفاوت بین کویر و بیابان را فهمیدیم. ایران کشوری است که به دلیل جغرافیای خاص خود در بسیاری از مساحت خود دارای اقلیم گرم و خشک است. طرز قرارگیری دو رشته کوه زاگرس و البرز به نحوی است که باعث می شود تا مانع از رسیدن رطوبت دریای شمال به مناطق مرکزی شود. از طرفی نیز فاصله این بخش ها با دریاهای جنوب زیاد است و موقعیت قرارگیری و نزدیکی به خط استوا نیز همگی دست به دست هم داده و مناطق بیابانی را در مرکز ایران ایجاد کرده است.

این مناطق ویژگی های منحصر به فردی دارند و صرفا کمبود شدید آب و بارندگی از ارزش آنها کم نکرده است. لازم به ذکر است که این مناطق دارای اکوسیستم خاص خود هستند و پوشش گیاهی و جانوری ویژه خود را دارند. آشنایی با این مناطق و ویژگی‌های آنها ارزشمندی این مکان‌ها را مشخص می‌کند.