اصطلاح بوم گردی یا اکوتوریسم در صنعت گردشگری به چه معناست؟

پس از انقلاب صنعتی و به دلیل افزایش درآمد عموم مردم و بهبود شرایط کاری، مردم فرصت یافتند که برای تعطیلات خود بهتر و بیشتر برنامه‌ریزی نمایند و به سفر‌های بیشتری بروند. ولی سفر نمودن به روش‌های قدیمی و صرفا بهره گیری مطلق گردشگر از منطقه مورد نظر، تبعاتی برای افراد بومی هر منطقه رفته رفته به بار آورد. این پیامد‌ها شامل فشار‌های جمعیتی، نارضایتی مردم بومی، تهاجم فرهنگی، تغییرات اشتباه در باور‌های بومی و به وجود آمدن تضاد رفتاری بین جامعه شهری و بومی و... گردید. از همین رو نوعی از گردشگری با نام بوم گردی یا اکوتوریسم پدید آمد تا تأثیرات منفی گردشگری بر محیط زیست به حداقل برسد و به جای آن، به حفاظت از طبیعت و توسعه پایدار منطقه کمک شود.

برخلاف گردشگری "انبوه"، هدف اصلی اکوتوریسم احترام به محیط طبیعی یک مکان است. در اکوتوریسم رعایت اخلاق، مسئولیت‌پذیری و آگاه کردن گردشگران از تأثیر آنها بر محیط بومی بسیار مهم است.

همچنین، برخلاف گردشگری انبوه درآمد حاصل از بومگردی تنها به کسب‌وکارهایی که آن‌ها را تبلیغ می‌کنند اختصاص نمی‌یابد، بلکه سود حاصله می‌تواند برای کمک به جوامع محلی، ایجاد اشکال جدید اشتغال، امرار معاش یا تأمین مالی طرح‌های حفاظت از طبیعت استفاده شود.

منشأ اصطلاح بوم گردی یا اکوتوریسم

اولین تعریف اکوتوریسم (بوم گردی) در سال 1987 به فردی به نام هکتور سبالوس-لاسکوراین نسبت داده شد: "گردشگری که شامل سفر به مناطق طبیعی نسبتا دست نخورده یا آلوده با هدف خاص مطالعه، تحسین و لذت بردن از مناظر است. و گیاهان و جانوران وحشی آن و همچنین هرگونه مظاهر فرهنگی موجود (چه در گذشته و چه در حال حاضر) در این مناطق یافت می‌شود." انجمن بین المللی اکوتوریسم (TIES)، یک سازمان غیرانتفاعی که از سال 1990 به توسعه اکوتوریسم اختصاص یافته است، بوم گردی را اینگونه تعریف می‌کند: "سفر مسئولانه به مناطق طبیعی که محیط زیست را حفظ می‌کند، رفاه مردم محلی را حفظ می‌کند و شامل تفسیر  می‌شود. "

در سال‌های اخیر و پس از به وجود آمدن مشکلات فراوان ناشی از گردشگری و گردشگر‌ها، واژه بوم گردی یا اکوتوریسم در دنیای سفر و گردشگری شکل گرفت. گردشگری دیگر فقط رفتن و دیدن طبیعت نبود و به زیر شاخه‌های گوناگونی تقسیم شد، که همه آن‌ها بر اساس پایداری و ماندگاری بنا گردیده است. شاخه‌هایی مانند طبیعت گردی، پرنده نگری، تماشای حیوانات وحشی در مناطق آزاد، پروانه نگری، تماشای خزندگان در زیستگاه‌ها، بوم گردی و ژئوتوریسم و...

مفهوم اصطلاح بوم گردی یا اکوتوریسم (Ecotourism) 

«بوم گردی یا اکوتوریسم» نوعی از سفر است که در آن، گردشگر با رعایت کد‌های اخلاقی و فرهنگی و با احترام به برد طبیعت، برنامه‌ریزی می‌نماید. در ضمن ظرفیت برد منطقه را شناسایی می‌نماید و بیش از ظرفیت، گردشگر را به منطقه وارد نمی‌نماید. در این نوع سفر‌های مسئولانه، دیگر فرد گردشگر هرگز با افراد بومی تضاد نگاهی و فرهنگی نخواهد داشت (البته به علت آموزش‌هایی می‌باشد که در نوع برخورد با افراد بومی مشاهده نموده است) و یک رفتار احترام‌آمیز میان گردشگر و افراد بومی برقرار است. 

در این نوع سفر‌ها چون افراد بومی با حفظ احترام خود از وجود گردشگر نفع می‌برد، به همین علت به گردشگر به چشم بهره بردار صرف نگاه نمی‌نماید و با او وارد تعاملی دوستانه و صمیمی می‌گردد. ناگفته نماند که در این تعامل دو طرفه، هم گردشگر و هم افراد بومی به اهداف خود می‌رسند (البته باید به افراد بومی هم آموزش‌های لازم داده گردد).

هدف اصلی اکوتوریسم چیست

یکی از اهداف اصلی اکوتوریسم افزایش آگاهی از آنچه در حال وقوع است، هم از نظر محیطی و هم از نظر اجتماعی است. یک تور مسافرتی زیست محیطی، پروژه حفاظت از محیط زیست یا تعطیلات داوطلبانه با هدف آموزش گردشگران در مورد شرایط اجتماعی اطراف یک مقصد خاص سفر است. در مجموع، اکوتوریسم قصد دارد مسافران را با واقعیت‌های اقلیم اجتماعی و اقتصادی در سراسر جهان آشنا کند.

تاریخچه بوم گردی

با درک بیشتر مردمی که اهمیت مراقبت از سیاره زمین را درک می‌کنند و می‌خواهند هنگام سفر هزینه کنند، بستر برای بوم گردی به طور تصاعدی رشد کرده است. اما آنچه امروزه محبوب است در واقع از چندین دهه پیش شروع به شکل گیری کرد. منشأ دقیق اصطلاح «بوم گردی» کاملاً مشخص نیست، اما یکی از اولین استفاده‌ها به سال 1965 بازمی‌گردد که هتزر چهار رکن گردشگری مسئولانه را شناسایی کرد. در آن زمان، اینها عبارت بودند از: به حداقل رساندن تأثیرات زیست محیطی، احترام به فرهنگ میزبان، حداکثر کردن منافع برای مردم محلی، و به حداکثر رساندن رضایت گردشگران. اینها اولین ویژگی‌های متمایز گردشگری اکولوژیک در نظر گرفته می شدند.

این مفهوم در اواخر دهه 1970 و اوایل دهه 1980 توسعه بیشتری یافت. این به دلیل نگرانی های رو به رشد زیست محیطی و همچنین نارضایتی در حال ظهور از گردشگری انبوه بود. این منجر به افزایش تقاضا برای تجربیات مبتنی بر طبیعت شد که خارج از مسیر معمولی و دور از مسیر اصلی توریستی بودند. در اواسط دهه 1980، تعدادی از کشورها اکوتوریسم را به عنوان یک پلت فرم مهم برای دستیابی به اهداف حفاظت و توسعه شناسایی کردند و از آن زمان تاکنون این صنعت به رشد خود ادامه داده است. امروزه، سایر کلمات رایج اغلب با گردشگری زیست محیطی مرتبط هستند. اینها عبارتند از گردشگری پایدار، گردشگری سبز، گردشگری طبیعت، گردشگری مسئولانه و گردشگری اخلاقی. در نهایت، همه این اصطلاحات به سفر آگاهانه و کمک به جهانی بهتر و آگاه تر اشاره دارد.

کمیته اکوتوریسم (بوم گردی)

«کمیته اکوتوریسم» در پروژه‌های گرفته شده از سوی مجموعه و با توجه به تمایل روستا‌های مورد بحث، اقدام به برنامه‌ریزی جهت راه‌اندازی گردشگری پایدار نموده و در این راه، ما کار‌های ابتدایی تا انتهایی را با کمک افراد بومی و ارگان‌های دولتی، پیش می‌بریم. کار‌هایی همچون افزایش شاخص‌های اقامتگاه، آموزش برای تور لیدری، شناسایی مقاصد گردشگری، نحوه برخورد با گردشگر، نحوه برخورد با افراد بومی و گردشگر با طبیعت، آموزش ظرفیت برد، تقویت خودباوری و ...

ما در کمیته اکوتوریسم با هدف برگزاری سفر‌های مسئولانه و با احترام به طبیعت و افراد بومی در سفر‌های خود، کد‌های اخلاقی را به مسافران خود آموزش می‌دهیم و بهترین شیوه برخورد با طبیعت و باید‌ها و نباید‌های سفر را حتما با آن‌ها به اشتراک می‌گذاریم.  

چهار اصل مهم در اکوتوریسم

اگر قصد دارید برای تعطیلات بعدی خود اقامتگاهی سازگار با محیط زیست داشته باشید، این چهار مورد را برای انتخاب مقصد مناسب در نظر داشته باشید و مطمئن شوید که هر چیزی که در آنجا وجود دارد، برای محیط طبیعی، اخلاقی و حافظ پایداری آن است.

احترام به مادر طبیعت مهم است

تمرکز اکوتوریسم بر حفظ محیط طبیعی یک مکان است. تجربیات حاصله در این زمینه باید به شما امکان دهد تا از طبیعت به گونه‌ای لذت ببرید که به آن آسیبی نرسد (به همین دلیل است که گروه‌های اکوتوریستی معمولا کوچک هستند).

بومگردی همراه با یادگیری است

تماس با محیط‌های طبیعی و جوامع محلی به معنای یادگیری در مورد آنها و چالش‌هایی است که با آن روبرو هستند. این تجربیات برای درک زندگی روزمره، گیاهان، حیوانات و راه‌های ارتقای پایداری در مکانی که می‌خواهید بازدید کنید ضروری است.

کمک به اقتصاد و درآمد مردم محلی

در حالت ایده‌آل، کسب‌وکارها و افرادی که اکوتوریسم را در یک مقصد خاص ترویج می‌کنند، اعضای جامعه محلی خواهند بود. شما می‌توانید تجربیات دست اول را ابتدا از آنها بیاموزید و به حفظ محیط طبیعی آنها کمک کنید. گردشگری انبوه طبق سیستمی کار می‌کند که می‌تواند افراد ثروتمند را ثروتمندتر و افراد فقیر را فقیرتر کند. در حالی که اپراتورهای بزرگ تور و هتل‌های زنجیره‌ای قراردادهای پرسود امضا می‌کنند، جامعه محلی همیشه سود نمی‌برد. در حالی که گردشگری می‌تواند در یک منطقه شغل ایجاد کند، توزیع عادلانه ثروت وجود ندارد. اکوتوریسم بر اساس اصل کمک به مردم محلی برای خروج از فقر و مستقل شدن کار می‌کند.

بومگردی یک تجربه دوسر برد است 

گردشگری اشتغال ایجاد می‌کند، سرمایه گذاری را ترویج می‌کند و در نهایت پولی را به ارمغان می‌آورد که جوامع محلی، مقامات و سازمان‌ها می‌توانند برای حفاظت از طبیعت و جاذبه‌های محلی صرف کنند.

معایب بالقوه اکوتوریسم

با تمام مزایای نام برده شده برای بومگردی، معایبی نیز به دنبال دارد. در واقع برخی از روش‌های اکوتوریسم علیرغم تأثیرات مثبت فراوانی که دارد، می‌تواند پیامدهای نامطلوبی داشته باشد که از جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

محبوبیت می‌تواند به یک مشکل تبدیل شود

اگر دسترسی به منابع طبیعی پرطرفدار محدود نشود و یا نظارت دقیق روی آن نباشد، افزایش جمعیت انسان در این مناطق می‌تواند به تدریج اکوسیستم آن مکان را تخریب کند. اکوتوریسم غیرمسئولانه می‌تواند منجر به ایجاد آلودگی صوتی، زباله و ... شود و به زیستگاه طبیعی آسیب برساند.

اختلال در حیات وحش

بومگردی غیرمسئولانه می‌تواند برای حیات وحش محلی هزینه داشته باشد. برای مثال چراغ‌های اقامتگاه‌های ساحلی در مقاصد توریستی منجر به منحرف کردن لاک‌پشت‌های دریایی لانه‌ساز و بچه‌های آنها می‌شود، زیرا آنها به طور غریزی درخشان‌ترین منبع نور را دنبال می‌کنند. این موارد می‌تواند منجر به تولید مثل ناموفق برای مادر و خطر یا مرگ برای بچه‌ها شود. اپراتورهای اکوتوریسم می‌دانند که بسیاری از گردشگران می‌خواهند با حیات وحش تعامل داشته باشند، و ممکن است اجازه این کار را بدهند حتی زمانی که این شیوه برای حیوانات مضر باشد.

فضای کمتر برای مردم محلی

گاهی اوقات، ساکنان بومی در طول تلاش برای ایجاد فضا برای توسعه اکوتوریسم و تلاش‌های حفاظتی بیشتر، جابه‌جا می‌شوند یا از مزایایی محروم می‌شوند. برای مثال این اتفاق در تانزانیا زمانی افتاد که مردم محلی ماسایی رانده شدند و کنترل سرزمین خود را از دست دادند.

درآمد تغییر مسیر داده شده

هیچ تضمینی وجود ندارد که درآمد اکوتوریسم راه خود را به کشورهای صنعتی بازنگرداند، به خصوص اگر کارمندان، محلی نباشند یا عملیات اکوتوریسم در دست یک شرکت خارجی باشد. در سال 2018، حدود 61 درصد از نیروی کار گردشگری در شهر سیکیم در هند، از خارج از ایالت بودند.

با پیشرفت صنعت گردشگری و کشف مناطق جدید و بکر و افزایش برخورد‌های گردشگر‌ها و افراد بومی ساکن در این مناطق بسیار منطقی است که شاخه‌ای گردشگری به نام بوم گردی یا اکوتوریسم پدید آید، تا از مشکلات احتمالی تا حد ممکن کاست. ما بر این باوریم که با آموزش اصولی و حرفه‌ای در بین افراد بومی و آموزش صحیح به گردشگر‌ها، می‌توان طبیعت سبزتر، پویاتر و ماندگارتری را به نسل‌های بعدی هدیه دهیم.