انسان و محیط زیست - قسمت دوم

بخش های مختلف محیط زیست

به طور کلی می توانیم محیط زیست را به پنج بخش اصلی تقسیم کنیم:

یک. بخش انسانی محیط زیست

این بخش از محیط زیست کلیه ی گذشتگان و آینده گان، انسان های زنده از جنینی تا پیری و کلیه ی انسان های سالم و بیمار را در بر می گیرد.

دو. بخش جانوری محیط زیست

این بخش از محیط زیست کلیه ی جانوران از جمله جانوران ذی شعور و غیر از آن را در برمی گیرد.

سه. بخش غیرجانوری محیط زیست

این بخش از محیط زیست کلیه ی نباتات، ابنیه و اشیاء ساختار محور مانند دریا و کوه را در برمی گیرد.

چهار. بخش ترکیبی محیط زیست

این بخش از محیط زیست محیط هایی را در برمی گیرد که از آمیزش انواع مختلف قبلی تشکیل شده اند، مانند شهرها، باغ وحش ها، مناظر، زیست بوم ها و...

پنج. بخش متفرقه محیط زیست

این بخش از محیط زیست پدیده هایی مانند جهان هستی و خدا را در برمی گیرد.

لازم به تذکر است که در این مقالات تلاش بر این بوده که مقصود اصلی متناسب با موضوع محیط زیست عنوان شود. این نکته که این مقالات راجع به محیط زیست گرایی نوشته شده و نه درباره ی زیست بوم گرایی بایستی دائماً مورد تأکید قرار بگیرد. دلیل امر از این رو است که محیط زیست گرایی به عنوان نوعی رویکرد مدیریتی در قالب فعالیت های اقتصادی و سیاسی حاضر در قبال مسئله ی محیط زیست، از نظر اکثر افراد با آن رویکرد سیاسی یکسان تصور می شود. ویرانی محیط زیست هم دل محیط زیست گرایان را به درد می آورد و هم زیست بوم گرایان را به واکنش وا می دارد. با اینحال راهبردهایی که هریک برای بازسازی این ویرانی اتخاذ می کنند به شدت متفاوت از یکدیگر است. محیط زیست گرایان الزاماً به دنبال ملغی شدن صنعت گرایی نیستند و برای محیط غیرانسانی نیز ارزشی ماهیتی قائلند و از اعمال محدودیت بر توسعه طرفداری نمی کنند. غالب محیط زیست گرایان معتقدند که فناوری مدرن قادر است مشکلاتی را که به وجود آورده از بین ببرد. به احتمال قریب به یقین اکثر محیط زیست گرایان هر نوع نظریه ای را که عنوان می دارد دوام حیات انسانی تنها با در پیش گرفتن زندگی ساده و به دور از امکانات اتفاق می افتد، دور از عقل می دانند.

روند دگرگونی رابطه ی انسان و طبیعت و تأثیر آن بر محیط زیست

با اینکه موضوع محیط زیست حداقل به مفهوم کنونی ممکن است موضوعی جدید به نظر برسد، اگر قصد داشته باشیم پیشینه ی محیط زیست را به دقت مورد بررسی قرار دهیم، بایستی میلیون ها سال به عقب بازگردیم. حتی شاید منطقی به نظر برسد که عنوان کنیم تاریخچه ی محیط زیست بایستی در امتداد تاریخچه ی حیات بشر در زمین مورد بررسی قرار گیرد.

روند دگرگونی رابطه ی انسان و طبیعت شامل 3 دوره است:

الف. دوره ی سلطه ی طبیعت بر بشر (قبل از عصر نوسنگی)

ب. دوره ی سلطه ی بشر بر طبیعت

ج. دوره ی همسویی و کنش متقابل طبیعت و انسان

در ادامه به بررسی مشروح هر یک از این دوره ها می پردازیم.

الف. دوره ی سلطه ی طبیعت بر بشر

انسانهای اولیه که هنوز به وسایل شکار دست پیدا نکرده بودند در برابر جانوران غول پیکر در عجز کامل به سر می بردند. به همین دلیل انسانهای اولیه نه تنها از راه شکار، بلکه از راه گردآوری میوه و ثمره ی درختان و صیادی نیز به تهیه ی خوراک خود می پرداختند. طی این دوره هنوز انسان در دل طبیعت زندگی می کرد و شیوه ی زیستن و اثر وی روی طبیعت زیاد با حیوانات دیگر فرق نمی کرد. به عبارت دیگر مداخلاتی که بشر در طبیعت انجام می داد در حدی بود که قابلیت خود التیامی طبیعت آن را جبران می کرد. بنابراین کنش های نیروهای طبیعت به سرعت هر آنچه را که انسان برداشت می کرد، دوباره از نو به طبیعت بازمی گرداندند.

در این عصر انسان به طور کامل مقهور طبیعت به شمار می رفت و نمی توانست در روند طبیعی امور مداخله کند. نقطه ی شروع این عصر آفرینش و ظهور بشر تلفی شده است. دوره ی سلطه ی طبیعت بر بشر به چند دوره تقسیم می شود که از آن میان میتوان به ترتیب به دوره های غار نشینی، روستانشینی، تأسیس شهر ها و شکل گیری تمدن های اولیه اشاره کرد. با وجود اینکه در آخرین دوره از دورانی که برشمردیم بشریت به ابزارهایی دست یافت که در مقایسه با دوره های پیشین بسیار پیشرفته تر بودند و در پی آن میزان دخل و تصرف در طبیعت افزایش یافت، اما در نهایت به ویرانی محیط زیست نیانجامید. به عبارت دیگر حتی اگر انسان در این عصر به تصرفاتی ناچیز در محیط زیست دست زده باشد، محیط زیست از این تصرفات دچار آسیب نشده است. به بیان دیگر طبیعت به آسانی با این دخل و تصرف ها کنار آمده و به ترمیم خود مشغول شده است. این موضوع تا حدی است که می توانیم بگوییم در این عصر محیط زیست کماکان بکارت خود را حفظ کرده است.