اثرات اقدامات مخرب بشر بر میزان آلودگی هوا و محیط زیست - قسمت دوم

هدف ما در این مقاله دو قسمتی، بررسی تأثیرات آلودگی هوا بر محیط زیست و اقدامات صنعتی و ویرانگر بشر در آلودگی هوا می باشد. در قسمت نخست تأثیرات آلودگی هوا بر گرمایش جهانی و تأثیرات آلودگی هوا بر تخریب لایه اوزون را بررسی نمودیم. در قسمت دوم این مقاله تأثیرات آلودگی هوا بر باران های اسیدی را توضیح می دهیم و نهایت یک جمع بندی کلی در بحث تأثیرات آلودگی هوا خواهیم داشت.

3- تأثیرات آلودگی هوا بر باران های اسیدی

معضلی به نام باران های اسیدی، که سالانه سبب خسارات مالی و جانی بسیاری برای شهرها و مردم می گردد، از جمله عوارض ناشی از آلودگی هواست که نیازمند اقداماتی مؤثر جهت کاهش آن است. در ادامه تعریفی از باران اسیدی و تأثیرات منفی آن بر زندگی انسان ها خواهیم داشت:

باران اسیدی چگونه به وجود می آید؟

منظور از باران اسیدی هر نوع بارش جوی اعم از باران، تگرگ، برف و یا حتی مه می باشد که حاوی مواد مضری از جمله اکسید نیتروژن و گوگرد باشد. اکسید نیتروژن و گوگرد در اتمسفر زمین با بخار آب و گاز اکسیژن واکنش شیمیایی می دهند، که نتیجه ی آن اسید نیتریک و اسید سولفوریک می باشد. عمدتاً این مواد آلاینده در اثر فعالیت کارخانه ها، صنایع و وسایل حمل و نقل تولید می گردند. این مواد آلاینده سبب افزایش شدید میزان اسیدیته بارش های جوی می گردد، و این بارش های اسیدی به انسان ها، حیوانات، گیاهان و حتی ساختمان ها آسیب می رساند.

تأثیرات باران اسیدی

غبارهای اسیدی تهدیدی برای اکثر کلان شهرهای صنعتی هستند. در زمستان سال 1952، غبار اسیدی به لندن هجوم برد و سبب مرگ پیش از موعد چهار هزار تن از بیماران گردید. وقوع این حادثه مقامات شهر را بر آن داشت که به منظور پیشگیری و مهار آلودگی هوا دست به اقداماتی بزنند. نتیجه آن شد که در حال حاضر لندن جزء شهرهای با هوای نسبتاً پاک می باشد. بررسی ها نشان می دهد که در سال 2000، در 25 کشور از کشورهای عضو اتحادیه اروپا، مرگ 350 هزار نفر تنها به خاطر اثرات ذرات ریز معلق در هوا رخ داده است.

هرچه آلاینده ها بیشتر در هوا باقی بمانند، ترکیبات بیشتری به وجود می آورند، که اسیدهای مذکور از آن دسته می باشند. ممکن است بادهای تند سبب معلق ماندن این اسیدها تا روزها در هوا و جابجایی چند کیلومتری آنان شوند و در نهایت از منطقه ای به منطقه ای دیگر انتقال یابند. از تأثیرات آلودگی هوا ایجاد غبارهای اسیدی، ترکیب آن با ذرات آب هوا و بارش باران های اسیدی می باشد که سبب آسیب رساندن به محیط زیست می گردند.

آسیب های باران اسیدی به درختان و جنگل ها

باران اسیدی مستقیماً بر گیاهان تأثیر می گذراد، در خاک نفوذ نموده و سبب به هم خوردن توازن شیمیایی خاک گیاهان می گردد. بعد از بارش، باران اسیدی وارد رودها، نهرها و چشمه ها گشته و سبب از بین رفتن گیاهان و جانوران آبزی می گردد. همچنین این باران اسیدی رشد درختان را نیز تحت تأثیر قرار می دهد و شدیداً جنگل ها را از بین می برد. 

باران اسیدی به چند شیوه  به درختان آسیب می رساند:

1. ایجاد اختلال در روزنه های برگ ها؛ که سبب بالا رفتن میزان تعریق برگ درختان گشته و در نتیجه آن درختان دچار کم آبی می گردند.
2. اسیدی نمودن خاک درختان؛ که سبب آسیب دیدن ریشه ها و در نتیجه آن، جذب مواد مغذی و آب توسط درختان کاهش می یابد. 
3. شستن مواد معدنی لازم برای خاک؛ باران اسیدی سبب ورود مواد معدنی آب های زیرزمینی و در نهایت سبب خراب شدن سطح پوسته و برگ درختان می گردد.
4. شیوع امراض گیاهی؛ که باعث حمله حشرات به درختان و مانع رشد آنان می گردند.

آسیب های باران اسیدی به آبزیان

باران اسیدی جریان شدیدی از آب راه می اندازد که این جریان اسیدی هر چه سر راهش باشد را می شوید و در نهایت وارد دریاچه ها می نماید. اسیدی گشتن آب رودها و دریاچه ها موجب تلف گشتن ماهی و سایر موجودات آبزی می شود. در اغلب نقاط، دریاچه های بدون ماهی وجود دارد که به آن ها دریاچه ی مرده هم گفته می شود. این دریاچه ها وضعیت ظاهری قبل خود را حفظ نموده اند، ولی هیچ نوع ماهی نمی تواند در آب شدیداً اسیدی این دریاچه ها به زندگی خود ادامه دهد. کاهش میزان pH آب از 5، سبب مرگ ماهی هایی همچون ماهی خاردار و قزل آلا گشته و صدف ها هم نمی توانند در آبی با pH کمتر از 5.6 زنده بمانند.

هنگامی که خاک در اثر بارش باران های اسیدی فرسایش می یابد، فلزات سمی مانند آلومینیوم که از خاک جدا گشته اند، از طریق آب، وارد سیستم تنفس آبزیان و سبب تلف شدن آن ها می گردند. در فصل بهار در نواحی که به مواد اسیدی آلوده گردیده اند، شاهد بیشترین میزان آلودگی در آب دریاچه ها می باشیم. زیرا هم زمان با ذوب شدن برف ها، اسید موجود در آب نیز وارد دریاچه می گردد.

آسیب های باران اسیدی به ساختمان ها و بناهای تاریخی

باران اسیدی سبب آسیب های جبران ناپذیر و مخربی به بناهای تاریخی و از بین رفتن میراث فرهنگی اقوام گوناگون می گردد. از تأثیرات غبارهای اسیدی و باران اسیدی می توان به فرسایش و از بین رفتن روبنای بناهای مختلف از جمله ساختمان ها، سد ها و پل ها اشاره نمود. روبنای بناهای مشهوری از جمله معبد پارتنون در شهر آتن یونان، بنای تاج محل در هند، کلیسای تاریخی شهر کلن در آلمان، مجسمه ی آزادی در شهر نیویورک آمریکا، کلیسای سنت پاول در شهر لندن انگلستان، ستون ترایان (تراژان) در شهر رم ایتالیا، مورد حمله باران های اسیدی قرار گرفته و سایش شیمیایی سبب تغییر ظاهر آن ها گردیده است.

جنس روبنای این بناها عمدتاً از سنگ آهک است. زمانی که غبار اسیدی روی این بناها می نشیند یا زیر بارش باران های اسیدی قرار می گیرند، کانی های موجود در سنگ روبنا با این مواد اسیدی واکنش شیمیایی می دهند که نتیجه آن ماده ای پودری شکل می باشد. همین برهمکنش ها و اعمال موجب شده است که شاهد کم شدن ضخامت 8 میلی متری مجسمه ی مرمرین آبراهام لینکلن واشینگتن، ظرف مدت 80 سال باشیم. علاوه بر سایش روبنای سنگی این بناها، پنجره های آن ها نیز از این بارش ها صدمه می بینند.

آسیب های باران اسیدی به صنایع

بارش باران های اسیدی هر ساله خسارات مادی بسیاری به صنایع حمل و نقل ریلی و هوایی وارد می نماید. ریل های راه آهن و واگن های قطار و همچنین اتومبیل ها به علت قرارگیری در محیط های باز، متحمل بیشترین آسیب های ناشی از غبار اسیدی و باران اسیدی می گردند. باران اسیدی سبب سایش شیمیایی روکش ریل های قطار، وسایل حمل و نقل و هوایی می شوند. همچنین می بینیم که سایش روکش فلزی پل ها سبب ناکارآمدی آن ها می گردد.

آسیب های باران اسیدی به انسان ها

باران های اسیدی می توانند به انسان ها هم آسیب های غیرقابل جبرانی همچون افزایش احتمال مرگ اشخاص وارد نمایند. تعداد بسیاری از اشخاص، به خصوص مبتلایان به بیماری آسم، هنگام باران اسیدی دچار مشکلات تنفسی شدید می گردند. گازهایی مانند گوگرد دی اکسید (SO₂) و اکسیدهای نیتروژن (NO_x) می توانند موجب ایجاد خشم، سردرد، سرفه به ویژه سرفه های خشک و درد گلو در انسان ها کردند. استفاده از گیاهانی که اسیدهای موجود در باران اسیدی مستقیماً یا از راه خاک جذب آن ها گشته، و همچنین مصرف گوشت حیواناتی که از این نوع گیاهان تغذیه نموده اند، تأثیرات مخربی بر مغز و کلیه های انسان می گذارد و ممکن است موجب ابتلا به آلزایمر آنان گردد.

بیشترین میزان آلودگی اسیدی در کجاست؟

یکی از نکات جالب توجه در مورد آلودگی اسیدی این می باشد که حتی کشورهایی که خودشان تولید غبار اسیدی زیادی ندارند هم ممکن است مورد هجوم باران اسیدی قرار گیرند. یکی از این کشورها کانادا می باشد، که هر ساله غبارهای اسیدی شدیدی از سوی آمریکای شمالی وارد آن می گردند. آلودگی اسیدی عموماً در کشورهای صنعتی مشاهده می گردد. ساکنین کشورهای پیشرفته به شکل تأسف باری در معرض آسیب های وارده از این باران ها می باشند. پوشش گیاهی این گونه کشورها در معرض نابودی قرار گرفته و همین موضوع موجب گشته است تا ساکنین و مردم آن کشورها به شدت و جدی با این پدیده ی پرخطر مقابله نمایند.

در بعضی از کشورهای پیشرفته غربی، حتی شاهد تشکیل احزاب سیاسی و نهادهای مردمی نیز می باشیم، که با هدف مبارزه با افزایش آلودگی اسیدی و تحریک مقامات جهت مقابله با این پدیده به وجود آمده اند. البته باید اشاره نماییم در حال حاضر میزان آلودگی اسیدی کشورهای در حال توسعه در حد کشورهای پیشرفته و صنعتی نیست و هر چه صنایع در کشورها کوچکتر باشند، میزان آلودگی اسیدی هم کمتر می باشد.

جمع بندی

با توجه به تأثیرات مخرب آلودگی هوا و پیامدهای تلخ آن که در قسمت اول و دوم مقاله اشاره نمودیم، باید بگوییم که در این سال ها مسأله آلودگی هوا و تأثیرات منفی آن، شدیداً جامعه ی بشری را مورد تهدید قرار داده است. اگر به میزان کافی به این معضل توجه نکنیم، تأثیرات آلودگی هوا می تواند برای کل جانداران در سراسر کره زمین ایجاد خطر نموده و سلامتی آن ها را به خطر بیندازد. مشخص است که جهت پیشگیری از تأثیرات آلودگی هوا، دولت ها و سازمان های جهانی و بین المللی باید به امر سیاست گذاری صحیح و مناسبی بپردازند و به تعهدهای خود پایبند بمانند.

اما هرروزه اهمیت باور داشتن افراد به اثر مهم خود در جهت بهبود وضعیت موجود و رعایت دستورالعمل های محیط زیستی بیشتر می گردد. در نتیجه تک به تک اشخاص متناسب با جایگاه و توانایی خود باید کوشش نمایند که در پیشگیری از ایجاد آلودگی هوا نقش داشته باشند. امید داریم که بتوانیم در سایه هوایی پاک، از آینده ای روشن و پیشرفتی پایدار برخوردار گردیم.