شمارش معکوس برای نابودی زمین

شمارش معکوس برای نابودی زمین آغاز شده است. وقتی یک یا دو دهه قبل مشغول مطالعه آثار علمی تخیلی و نوشته های آیزاک آسیموف (Isaac Asimov) بودیم، هیچ وقت تصور این را نداشتیم که نابودی زمین به واقع نزدیک باشد و زمانی شاهد واقعیت پیدا کردن این داستان ها باشیم.

نابودی زمین به مثابه داستانی تخیلی

صادر کردن حیات انسانی به سایر کرات و سکونت در شهر های عمودی که مانند آسمانخراش ها از طبقات متعدد تشکیل شده باشند زمانی فقط یکی از خیالات کسانی بود که قوه تخیلی قوی داشتند. هنوز نیز نمی توانیم چنین چیزی را باور داشته باشیم. همانطوری که در دوره ژول ورن هیچکس تصور نمی کرد که نوشته های او روزی واقعیت پیدا کنند. ولی شواهد خبر می دهند که ممکن است چیزی تا نابودی زمین نمانده باشد. خشک شدن منابع آبی، انقراض گونه های جانوری و گیاهی، نابودی دریا، دشت، جنگل، همه و همه باعث شده اند زمین به یک برهوت وسیع و عطش گرفته تبدیل گردد که نشانی از حیات در آن دیده نمی شود. دیگر راهی نداریم جز آنکه پس از ویرانی تمام و کمال سکونتگاه آباء و اجدادی، سایر کرات را برای زیستن امتحان کنیم و با شرایط زندگی در کراتی که با آن آشنایی نداریم، سازگاری پیدا کنیم.

ممکن است باورتان نشود و حتی اکنون نیز چنین شمایی را تخیلات هذیان وار قوه تخیل افراد بدبین فرض کنید. با اینحال چه تمایل داشته باشیم و چه نداشته باشیم بایستی یک نکته را بپذیریم. در صورتی که انسان کنونی خودمحوری را کنار نگذارد و شیوه زیستن اش را متحول نسازد، ناگزیر در آینده ای نزدیک شاهد نابودی زمین خواهیم بود.

نابودی زمین به مثابه واقعیتی علمی

پژوهشگران نود و پنج کشور از سراسر کره زمین پژوهشی را در این زمینه انجام داده اند. از نتایج این پژوهش که «ارزیابی اکوسیستم هزاره» (Millennium Ecosystem Assessment) نام گرفته چنین برمی آید که این اتفاق بعیدی نیست. زمین بیش از این نمی تواند انسان و اقدامات مخرب وی را تحمل کند.

نقش انفجار جمعیت در نابودی زمین

در قرون اخیر شاهد وقوع انقلاب صنعتی بوده ایم که به نوبه ی خود انقلابی در بهداشت انسانی را نیز در پی داشت. این تحولات برای انسان ها نویدبخش نوعی حیات تازه و جدید بود. ترقی های صورت گرفته در زمینه بهداشت و سلامت باعث شد امید به زندگی بشر بالا برود. فناوری های گوناگون زراعتی و صنعتی نیز باعث شد خوراک و ابزارهای حیاتی افزون تری در اختیار انسان قرار بگیرد. یک مرتبه جمعیت نوع بشر به میزان قابل توجهی افزایش یافت. با اینحال ازدیاد جمعیت در غالب اوقات موجب ویرانی منابع و محیط زیست در زمین شده است. ظرف زمانی کمتر از پنجاه سال این ویرانی ها تا جایی پیش رفته که دیگر نمی توانیم خیلی از اکوسیستم های سابق را تشخیص دهیم.

نقش بهره برداری بی رویه از خاک در نابودی زمین

بهره برداری بی رویه نوع بشر از منابع طبیعی متعدد مانند منابع آبی، خوراکی، معدنی، جنگلی و غیره در نیم قرن اخیر موجب نابودی روزافزون محیط زیست گشته است. دلیل این امر هم بالا رفتن نیاز جامعه ی بشری به خوراک و در پی آن افزایش اراضی زراعتی بوده است. انسان دشت و جنگل را ویران کرد تا با تغییر کاربری آنها به اراضی زراعتی خوراک هم نوع خود را فراهم سازد.

طبق آمار منتشر شده، در مقطع کنونی نزدیک به یک چهارم مساحت کره ی زمین به اراضی زراعتی تبدیل شده است. این آمار چنین می گوید که مساحت زمین هایی که ظرف شش قرن اخیر به اراضی زراعتی تبدیل شده اند، از کلیه ی اراضی زراعتی قرون هجدهم و نوزدهم میلادی بالاتر است. کاربرد زمین بدین شکل موجب نابودی محل زندگی گونه های جانوری و گیاهی متعددی گشته و به منقرض شدن آنها منتج می گردد.

در کنار از بین بردن جنگل ها جهت تبدیل آنها به اراضی زراعتی، بهره برداری صنعتی از آنها نیز وسعت آنها را بیش از پیش کاهش داده است. متخصصین براین باورند که نابودی جنگل ها در این سطح موجب بالا رفتن میزان آلودگی هوا و در پی آن گرمایش زمین خواهد شد. گرمایش زمین نیز به نوبه ی خود موجب شیوع پیدا کردن امراض متعددی همچون بیماری وبا یا بیماری مالاریا خواهد گشت.

نقش بهره برداری بی رویه از آب در نابودی زمین

البته فقط با بهره برداری از منابع جنگلی و خاک نمیتوان به توسعه ی بخش های صنعتی و زراعتی دست یافت. انسان برای ادامه ی حیات همواره به آب هم نیازمند بوده است. روزبروز شاهد وسعت یافتن هرچه بیشتر شهرها هستیم. میزان جمعیت کره ی زمین از هفت میلیارد نیز بیشتر شده است و حیات تمامی این افراد در گرو وجود آب است. هر روزه شاهد تخلیه یا نابودی منابع آب شیرین بیشتری هستیم. طبق آمارهای منتشر شده در چهار قرن اخیر مقدار آب استخراج شده از منابع آب شیرین مانند رودها بیشتر از 100 درصد رشد داشته است. اکنون نزدیک به نیمی از آب شیرینی که در زمین وجود دارد صرف مصارف انسانی می شود. این بهره برداری بیش از حد تا میزانی پیش رفته که گاهی شاهد خشک شدن رودخانه هایی چون رودخانه ی کلرادو، رودخانه ی خوانگ خه یا رود نیل پیش از رسیدن به اقیانوس هستیم.

در کنار مسائل ذکر شده، بایستی ترقی قابل توجه و شگفت آمیز وسایل نقلیه ی زمینی و آبی و هوایی را نیز در نظر داشته باشیم. این پیشرفت ها باعث شد انسان به کلیه ی نواحی دورافتاده ی زمین نیز دسترسی پیدا کند. بدین ترتیب اکنون محلی باقی نمانده که از آسیب های انسان در امان باشد.

نابودی زمین به مثابه نابودی ساکنین زمین

در چندین اکوسیستم متعدد شاهد ورود موجودات غیر بومی هستیم. این مسئله شرایط زیستی موجودات بومی را با مشکلات جدی مواجه کرده است. یکی از این خطرات از بین رفتن ماهی کیلکا و ماهی خاویار در دریای مازندران است که بر اثر وارد شدن گونه های غیربومی در شرف وقوع است. پژوهش ها حاکی از این هستند که گونه های بومی زیادی همچنین نوع بشر با تهدیدات مهمی روبرو هستند.

طبق آمار فوق الذکر، در دهه ی اخیر شاهد نابودی قریب به نود درصد انواع آبزیان شکارچی ساکن در اقیانوس همچون کوسه، ماهی تن و نیزه ماهی بوده ایم. علاوه بر این یک سوم دو زیستان و یک چهارم پرندگان نیز در معرض از بین رفتن هستند.

عواقب نابودی زمین

بلایی که انسان بر سر کره ی زمین و خود می آورد مصیبت ناگواری است که تلفات آن با جنگ های هسته ای برابری می کند. حتی اگر در آینده نزدیک شاهد نابودی زمین بر اثر این جنگ ها نباشیم، برخورد نادرستی که انسان در قبال منابع طبیعی و محیط زیست در پیش گرفته، نابودی قریب الوقوع آن را در پی خواهد داشت. بشر با رفتارهای خود محورانه ی خود در این سالها نه فقط حیات جانوری و گیاهی را به مرز نابودی کشانده، بلکه آینده ی نوادگان خود را نیز در پرده ای از ابهام فرو برده است.

بایستی پذیرفت که چنانچه هرچه زودتر راه حلی برای پیشگیری از ویرانی کره ی زمین پیدا نکنیم، مجبوریم بار و بنه ی خود را بر دوش نهاده و کره ی دیگری پیدا کنیم تا سفره ی حیات بشری را در آن بگستریم.