زندگی شیر ها | نکات و دانستنی‌های جالب در مورد شیر ها

به کرات در تاریخ و ادبیات به نام شیر اشاره شده است، زیرا شیر از قدیم الایام در اساطیر و افسانه ها حضور داشته است. از شیر اغلب به عنوان سلطان جنگل یاد می گردد؛ این نکته از هیبت این حیوان و عزتی که انسان برای آن قائل است، روایت می‌نماید. با توجه به تهدیدات زیست محیطی، حفاظت از زندگی شیر ها اهمیت فراوانی دارد. ایجاد تدابیری که به حفظ محیط زیست این گونه بپردازد، نه تنها زندگی این جانور را حفظ می‌کند بلکه به حفظ تعادل در اکوسیستم‌ها و دنیای وحش نیز کمک می‌کند.

زندگی شیر ها و خصوصیات آنها

جالب این جاست که شیر نه در قدرت و نه سرعت بر سایر جانوران برتری ندارد. حتی مهارت شکار آن هم اشکالاتی دارد. اندام شیر از نوک بینی تا انتهای دم او، حدود سه متر طول دارد. ظاهر آن شامل، پوست زرد و طلایی و در نرها شامل یال اطراف گردن هستیم. شیر جانوری بی رقیب است. هرکس که در بیشه و جنگل با یک شیر بالغ برخورد داشته باشد، هیبت بی نظیر آن را درک می نماید. نگاه خیره و پرهیبت شیر، سبب شده تا نسبت به سایر موجودات، برتر به نظر بیاید. شیر به خوبی با غرش و نعره زدن آشنا است.

ویژگی های سلطان جنگل

شیر یک گربه سان است که نسبت به گربه جثه بزرگتری دارد. وزن شیر نر نسبت به نوع ماده بیشتر است و به طور معمول از حدود 160 الی 180 کیلوگرم متغیر است. با این وجود در برخی موارد وزن شیر نر به 224 کیلوگرم هم می رسد. وزن شیر ماده نیز در محدوده 112 الی 135 کیلوگرم متغیر است. عموما شیرهای نر معمولی 270 سانتی متر طول دارند که این مقدار برای ماده ها حداکثر 240 سانتی متر است. رنگ بدن این موجودات عموما زرد رنگ است. شیرها از این رنگ به عنوان امتیازی به منظور کمین نمودن در بیشه برای شکار بهره می برند.

سلطان جنگل از دیگر جانوران نمی ترسد که از این مزیت برای مخفی شدن همیشگی استفاده نماید. پنجه های شیر هم مثل دیگر اعضای تیره گربه سانان (غیر از یوز) پنهان است و فقط در مواقع ضروری بیرون می آید. همین ویژگی سبب می گردد که ساییدگی موجب کند شدن پنجه های سلطان جنگل نگردد. شیر زبانی زبر دارد که مانند خار تیز است. شیر ها توسط همین زبان تیز خود گوشت شکار را سمباده می کشند. تعداد دندان های سلطان جنگل 30 عدد است، که چهار عدد از این دندان ها، دندان های نیش کشیده ای اند که به منظور به دندان کشیدن و پاره نمودن شکار به کار می روند.

شیر دندان آسیا ندارد و نمی تواند به خوبی غذا را بجود. همین اشکال سبب می شود که خوراک خود را نجویده فرو برد. دندان این حیوان چنان مینای مستحکمی دارد که می تواند بی آنکه صدمه ای ببیند مسیر حرکت گلوله تفنگ را تغییر دهد. به همین خاطر شکارچی ها باور دارند که نباید به سر این حیوان شلیک نمود. شیرهای نر، تنها گربه سانان یال دار می باشند. این یال در مبارزه بسیار برای شیر مفید است و اجازه نمی دهد چنگال های دشمن بدن او را برش دهد. هر چه سن شیر بالاتر می رود، رنگ یال او تیره تر می شود. به همین علت است که شیری که تازه بالغ شده یالی زرد رنگ دارد و به تدریج این رنگ زرد، مایه ای از قهوه ای پیدا نموده و در نهایت یال شیر پیر مشکی می شود.

غرش پر هیبت سلطان جنگل

نعره گوش خراش این حیوان از خصوصیاتی است که موجب می گردد، شیر سلطان جنگل نام بگیرد. بسیاری از مواقع در ساعت های نخست شب شاهد غرش شیر هستیم. صدای این غرش در موقعیت ایده آل تا 8000 متر دورتر هم شنیده می شود. شیر برای سر دادن این غرش، باید بایستد و مقداری سرش را رو به پایین خم و قفسه سینه خود را منبسط نماید. در بیشتر اوقات غرش شیر آن قدر قوی است، که سبب بلند شدن گرد و غبار می گردد. با وجود بررسی های بسیار صورت گرفته، جانورشناسان نتوانسته اند معنای دقیق نعره های این حیوان را درک نمایند. اکثر آن ها باور دارند که علت اصلی نعره های شیر، نشان دادن چیرگی خود بر سایر گونه ها است و با این کار تسلط خود بر یک سرزمین و یا دعوت حریف به مبارزه را نشان می دهد.

آیا شیر می‌تواند از درخت بالا برود؟

اغلب انسان ها باور دارند که شیرها نمی توانند از درخت بالا بروند. داستان های بسیاری از اشخاصی گفته شده که شیر به آن ها حمله کرده و آن ها با بالا رفتن از درخت، خود را نجات داده اند. با این وجود تحقیقات نشان داده اند که بالا رفتن از درختان بلند برای شیرها کار ساده ای می باشد. شیر می تواند از فواصل زیاد بپرد. صحیح است که شیر مانند سایر گربه سانان همچون یوزپلنگ و پلنگ به پرش های بلند خود معروف نیست، اما عضلات قدرتمند شیر این موضوع را به خوبی نشان می دهند.

اشخاصی که شخصا به بررسی شیوه زندگی شیر پرداخته اند، گاهی پرشی به فاصله 12 متر را گزارش می نمایند. با این وجود در چندین باغ وحش گودال آبی به طول 10 متر بین این حیوان و بازدیدکنندگان ایجاد می نمایند و ملاحظه می گردد که این حیوان تلاشی نمی کند که از بالای گودال بپرد. این قضیه به این دلیل می باشد که شیر به طور کلی از آب بیزار می باشد و گرنه توان پرش از روی گودال خالی را دارد.

نحوه شکار شیر ها

به ندرت پیش می آید که شیر نر از چیزی ترس داشته باشد. به ذهن هیچ جانوری هم نمی رشد که تک و تنها به شیر حمله نماید. محل زندگی مورد علاقه شیر دشت های وسیع و بیشه ها می باشد. سلطان جنگل به حساب می آید، ولی در اصل موجودی تنبل و راحت طلب می باشد. کمتر پیش می آید شیر نر شکار نماید. این حیوان اکثرا در تن آسایی و استراحت به سر می برد. در اغلب مواقع وظیفه شیر نر تنها اداره نمودن و محافظت از خانواده و گله می باشد.

با اینکه شیر نر کمتر به شکار می پردازد، اولین کسی است که مشغول خوردن شکار می گردد و شیرهای ماده با این موضوع مشکلی ندارند و رضایت دارند. میزان ساعت های خواب شیر نر در هر شبانه روز به 17 ساعت می رسد. این شیرهای ماده می باشند که وظیفه فراهم آوردن خوراک خانواده و گله را دارند. شیرهای ماده به ندرت بدون کمک دست به شکار می زنند. اغلب مواقع تعدادی شیر شکار را تعقیب و آن ها را به سمت دیگر شیرهای ماده که در بیشه کمین نموده اند، روانه می نمایند. شیر علاقه ای به کشتن ندارد و تنها به اندازه احتیاج خود شکار می نماید.

آیا شیر شکارچی ماهری است؟

علی رغم اعتقاد اغلب مردم، به این خاطر به شیر، سلطان جنگل گفته می شود، که آن یک شکارچی بی نظیر می باشد؛ در صورتی که قدرت شکار کردن شیر تفاوت زیادی با دیگر موجودات هم خانواده خود ندارد. دلیل عمده پیروزی شیر به هنگام شکار، به دلیل تعداد حمله بالا به شکار است. شیر سلطان جنگل می باشد، اما کفتار می تواند با آن ها بجنگد. به دفعات مشاهده گردیده است که تعدادی کفتار غافل از نگاه شیر نر خوش و خرم به شیرهای ماده حمله کرده اند و مبارزه خون باری راه انداخته اند. البته هنگامی که شیر سلطان جنگل همراه گله باشد، به طور معمول خطری آن ها را تهدید نمی کند. گاهی اوقات شیر تصمیم به شکار جانوران بزرگ جثه ای مثل زرافه می گیرد. در چنین مواردی، اگر شیر ماده نتواند زرافه را بکشد، شیرهای نر وارد عمل می گردند.

سایر خصوصیات شیر ها

از نظر ویژگی های ژنتیکی، شیر یکی از سالم ترین جانوران به حساب می آید. روش زندگی این جانور هم از بروز اختلال های مربوطه پیشگیری می نماید. اگر شیرها بیمار گردند یا به هر نحوی نتوانند وظایف خود را در مقابل دیگر اعضای خانواده و گله انجام دهند، از آن ها جدا می گردند و خلوت می گزینند تا سایر همنوعان آنان مرگ آن ها را نبینند. سلطان همان قدر که موجودی اجتماعی است، بی رحم هم می باشد. شیرهای نر بیگانه زمانی که فرمانروای گله را مغلوب نمایند، تمام فرزندان آن ها را از بین می برند. همین سبب پخش گشتن گله به شکل بخش های کم تعدادتر می گردد.

رابطه انسان و شیر

شیر مدت هاست که نزد انسان نماد برتری بوده است. در اساطیر مصر باستان بدن موجود افسانه ای ابولهول، به شکل شیر است. آن چه از قدرتمندی هرکولس این قهرمان اساطیری یونان روایت می نماید، پنجه در افکنی او با یک شیر است. در کتاب مقدس و چندین مورد از قصه‌های فرهنگ بومی و اساطیر و افسانه‌ها، از سلطان جنگل به عنوان سمبل شجاعت، جسارت و چیرگی یاد شده است. در حال حاضر هم چندین شرکت تجاری، باشگاه، انجمن برادری و کارخانه صنعتی وجود دارند، که لوگوی آن ها به شکل شیر است. به عنوان نمونه یکی از معروف‌ترین شرکت های سینمایی در جهان به نام مترو گلدن میر (MGM - Metro-Goldwyn-Mayer) تصویر شیری در حال غرش را به عنوان لوگوی خود برگزیده است.

خطر انقراض شیر ها

با وجود اهمیتی که شیر برای انسان دارد، ولی همین انسان موجب گردیده تا زندگی شیر در مناطق بسیاری ناممکن و بسیار مشکل گردد. پیش تر شاهد زندگی انواع این حیوان در قسمت عظیمی از قاره های آسیا و اروپا هم بوده ایم. اما ازدیاد جمعیت انسانی و به دنبال آن تجاوز به حریم صحراها سبب از میان رفتن این گونه ها شده است. به مرور زمان از تعداد شیرهای موجود در سایر نواحی نیز کمتر می گردد.

انسان با تخریب مناطق مناسب زندگی شیرها و شکار آنان، حیات دیگر گونه ها را هم به خطر انداخته است. با وضعیت کنونی، شیر این سلطان جنگل فقط در نواحی محدود و کوچکی زندگی می کند. در صورتی که اگر طرفداران محیط زیست، کمی در دخالت خود تعلل می ورزیدند و اقدامی نمی کردند، ممکن بود تعداد شیرها بیشتر از قبل کاهش یابد و گونه آن هم مثل ببر که میان گربه سانان زیباترین و عظیم ترین به حساب می آید، در خطر انقراض قرار بگیرد.

تلاش برای جلوگیری از انقراض شیر 

البته اسم حیوان شیر هنوز به طور رسمی در فهرست گونه های جانوری در معرض خطر انقراض وارد نگردیده است. کشورهای آفریقایی تلاش های بسیاری در راستای محافظت و بقای این حیوان انجام داده اند. در حال حاضر دیگر مثل قبل شاهد کشته شدن شیرها توسط شکارچیان غیرقانونی نمی باشیم. با این وجود در قاره آسیا به جز در شبه قاره هند، اثری از این شیر - سلطان جنگل مشاهده نمی شود. مردم و دولت هند هم اقدامات بسیاری برای حفاظت و بقای این حیوان بی نظیر انجام می دهند. در حال حاضر شیرهای آسیا تنها در پارک ملی و منطقه حفاظتی حیات وحش گیر (Gir Forest National Park and Wildlife Sanctuary) و منطقه حفاظتی شیرها در هند زندگی می کنند.

در این جهان خاکی هر ساله شاهد انقراض یا در معرض انقراض قرار گرفتن حیوانات بسیاری هستیم. کشت و زرع در بخش های بیشتری از زمین ها انجام می شود و احتیاجات انسان نسبت به حیات جانوران اولویت پیدا نموده و هیچ کس به فکر گونه‌های جانوری نیست؛ لذا در این شرایط مشخص نیست که شیرها چه سرانجامی خواهند داشت. نهادهای گوناگونی در سراسر کره زمین تمام تلاششان این است که محل زندگی شیر ها توسط انسان تصرف و مصادره نگردد. 

جایگاه شیر در طبقه بندی جانوری

نزدیک به 12 میلیون سال از زمان پیدا گشتن نیاکان شیر ها در کره زمین می گذرد. با وجود گذر قرن ها و هزاره ها دگرگونی های خیلی کمی در گربه سانان پدید آمده است. تیرهه گربه سانان (Felidae) از سه سرده تشکیل گردیده است. سرده یوزسانان (Acinonychinae) که تنها یوزپلنگ در آن جای می گیرد. سرده پلنگیان (Pantherinae) که شامل انواع شیر و پلنگ و ببر می گردد. سرده گربه سانان کوچک (Felinae) که از انواع گربه های کوچک مانند گربه وحشی و دیگر گربه ها تشکیل می گردد. گربه سانان شباهت های بسیاری به یکدیگر دارند. با وجود تفاوت های زیاد بین شیوه زیستن و محیط زندگی یک شیر آفریقایی و یک گربه  خانگی، این دو جانور شباهت های بسیاری به هم دارند. گربه خانگی که نزدیک به 4 هزاره از اهلی گشتن آن می گذرد، از هوش و توانایی بالایی در شکار و همچنین توان تعقیب و گریزی شبیه شیرها برخوردار است.

زیرگونه های منقرض شده سلطان جنگل

در گذشته شیر به نوبه خود هم گونه هایی داشته که اغلب این گونه ها دچار انقراض شده اند. شیر دماغه (Cape Lion) در دماغه گود هپ (Good Hope) در جنوب آفریقا زندگی می کرده است. نسل این گونه شیر در سال 1865 کاملا منقرض گردید. یکی دیگر از این گونه های منقرض شده شیر بربری (Barbary Lion) یا شیر اطلس می باشد. این شیر در محدوده ای وسیع در شمال آفریقا که شامل مصر و مراکش نیز می گردد، ساکن بود. انقراض کامل این شیر در سال های نخست قرن بیستم اتفاق افتاد. با وجود این که آخرین شیر بربری در دهه شصت قرن 19 میلادی در کشور مراکش مرد، باز هم برخی از شیرها رگه هایی از شیر بربری در خود دارند.

شیر آسیایی یا شیر ایرانی

انقراض شیر ایرانی (Persian Lion) هم مدتی پس از انقراض شیرهای دماغه و بربری در دهه سوم قرن 20 میلادی رخ داد. در حال حاضر اکثر شیر هایی که به جای مانده اند، به گونه های مربوط به جنوب صحرای آفریقا تعلق دارند. از گونه های گوناگون شیر های ساکن قاره آفریقا، شیر ماسای (East African lion) در مرکز و شرق این قاره و شیر سنگال (Senegal lion) در غرب این قاره ساکن هستند. از دیگر نژادهای شیر آفریقایی می توان به شیرهای جنوب‌ غربی آفریقا، شیرهای کاتانگا و شیرهای ترانسفال اشاره نمود که در جنوب آفریقا سکونت دارند.

شیرها، زندگی اجتماعی پیچیده ای دارند. آنها که در زیستگاه های متنوعی زندگی می کنند. آنها شکارچیانی در راس هستند و برای شکار گیاهخواران بزرگ به کار گروهی تکیه می‌کنند. شیرها دارای قلمرو هستند و برای دفاع از آن از نشانه هایی مانند غرش و بو استفاده می کنند. ماده ها وظیفه شکار را بر عهده دارند. تولید مثل آنها شامل مراقبت مشترک از توله ها در گله است. شیرها با استراحت در طول روز انرژی خود را حفظ می کنند و از طریق صداهایی مانند غرش ارتباط برقرار می کنند. شیرها علیرغم جایگاه نمادین خود، با تهدیداتی مانند از دست دادن زیستگاه، دخالت انسان و شکار غیرقانونی روبرو هستند.