عشق بازی حیوانات به ویژه عنکبوت جهنده

پیش از آنکه به بررسی موردی عشق بازی عنکبوت جهنده بپردازیم، بهتر است تعریفی از عشق بازی حیوانات به دست دهیم. بررسی عشق بازی حیوانات (Animal courtship) یکی از زیرشاخه‌های جالب علم رفتارشناسی جانوران (Animal behavior) به شمار می‌رود. منظور از عشق بازی حیوانات رفتارهای از پیش تعریف شده‌ی مشخصی است که پیش از جفتگیری اتفاق می‌افتد. چنین رفتارهایی کم و بیش میان تمامی حیوانات دیده می شود. با اینحال دو خانواده مهره داران و خانواده بندپایان بیشتر به اینگونه رفتارها دست می‌زنند. معمولاً عشق بازی جهت ایجاد هماهنگی میان عکس العمل های جانور نر و جانور ماده صورت می گیرد که منجر به ایجاد امکان جفتگیری خواهد شد. بعضی اوقات عمل عشق بازی ای که جانور نر انجام می‌دهد در اصل نوعی سیگنال است که برای ابراز تسلط وی منتقل می‌شود. در پی انتقال این سیگنال جانور نر موفق می‌شود جانور ماده را در جای خود ثابت کرده تا بتواند با آن جفتگیری کند.

عشق بازی حیوانات در میان عنکبوتیان

جالب توجه ترین این نوع رفتارها میان برخی از اعضای خانواده بندپایان دیده می‌شود. به ویژه در میان عنکبوتیان که گاهی جانور ماده که جثه‌ی بزرگی دارد امکان دارد جانور نر را خوراک خود بداند. عنکبوت نر زمانی که با چنین موقعیتی روبرو می‌شود رفتار خاصی از خود نشان می‌دهد. در ادامه ی این مقاله به بررسی این رفتار خاص در عنکبوت جهنده خواهیم پرداخت.

بررسی موردی عشق بازی عنکبوت جهنده

انسان قبلاً هنگام مطالعه عشق بازی حیوانات پی برده بود که پرنده‌ی نر قبل از جفتگیری شروع به آواز خواندن می‌کند. زنبور عسل نر نیز در این مواقع به گونه ای رقص می‌پردازد. با اینحال یکی از جالب ترین نمونه‌های عشق بازی حیوانات متعلق به عنکبوت جهنده نر است. این جانور قبل از شروع عمل جفتگیری مشغول خواندن آواز می‌شود. سپس آواز خود را با نوعی رقص پا پی می‌گیرد. نحوه‌ی عشق بازی در این جانور علاوه بر اینکه توجه آدمی را جلب می‌کند، حاکی از این است که برعکس آنطور که بشر پیش از این متصور بود، عنکبوتیان از شیوه های رفتاری و ارتباطی پیشرفته تری برخوردارند.

یافته های دامیان الیاس در زمینه عشق بازی عنکبوت جهنده

یکی از یافته‌های اخیر در زمینه عشق بازی حیوانات متعلق به دامیان اکتاویو الیاس (Damian Octavio Elias) است که دکترای خود را در رشته نوروبیولوژی و رفتار شناسی از دانشگاه کرنل (Cornell) دریافت کرده است. وی در پژوهش های خویش دریافت که عنکبوت جهنده‌ی نر هنگام عشق بازی ضمن انجام رقص پا، آواز هم می‌خواند و به این شکل بهتر می‌تواند عنکبوت جهنده ماده را به خود جلب کند.

تأثیر آواز خواندن عنکبوت جهنده در امر جفتگیری

آواز خواندن عنکبوت جهنده نر از طریق به وجود آوردن انواع متفاوتی از لرزش‌های شکمی صورت می‌پذیرد. دامیان الیاس در پی پژوهش‌های خود به وسیله ی نوعی ماده‌ی مومی چسبنده اندام سر عنکبوت جهنده نر را به شکم آن چسباند تا بدین ترتیب مانع آوازخوانی این موجود شود. وی دریافت که آن دسته از عنکبوت‌های جهنده که عمل آواز و رقص را توأمان انجام می‌دادند بهتر می‌توانستند عنکبوت‌های ماده را به خود جذب نمایند. عنکبوت جهنده نری که فقط با رقص اقدام به عشق بازی می‌کرد، در جذب عنکبوت جهنده ماده ناموفق تر بود. این مشاهده نشان دهنده‌ی اهمیت بالای نقش نظاره‌ی رقص عنکبوت نر توسط عنکبوت ماده و همچنین درک آن از آوازخوانی این موجود، در عمل جفتگیری و عشق بازی عنکبوت جهنده است. یافته‌های این پژوهش ها در یکی از مجلدات نشریه ی «رفتارشناسی جانوران» به طور کامل به چاپ رسید.

عنکبوت جهنده چگونه آواز می‌خواند

دامیان الیاس عنوان می ‌ند که با اینکه اندامی به شکل گوش در عنکبوت وجود ندارد، با اینحال اندام کوچکی روی پای این جانور وجود دارد که متوجه لرزش‌ها می‌شود. الیاس ادامه می‌دهد: انسان هم به نوعی این نوع شنوایی خاص عنکبوت جهنده را تجربه می‌کند. موقع شنیدن موسیقی با صدای بسیار بلند که باس (Bass) آن نیز بالا باشد، انسان نه تنها به وسیله‌ی گوش‌ها بلکه با کلیه‌ی اندام هایش موسیقی را در می‌یابد. دامیان الیاس معتقد است حتی در موقعیت‌های خاص ممکن است انسان نیز قادر باشد متوجه آواز این موجودات بشود. به عنوان مثال موقعی که عنکبوت نر روی برگی نشسته و مشغول آواز خوانی می شود، لرزش‌های اندام آن موجب ایجاد نوعی صدای دارای تمپوهای مختلف خواهد شد.

نحوه آواز خوانی عنکبوت جهنده

این پژوهشگر انواع آواز مختلف و تعداد رقص‌های گوناگونی را برای عنکبوت جهنده نر قائل است. با اینحال عشق بازی این جانور را عموماً در 3 گام تعریف می‌کند: ایجاد صدای خراش، ایجادی صدای ضربه و وز وز. صدای خراش ارتعاش کوتاه مدتی است که عنکبوت جهنده نر با تکان‌های آرام به پاهای جلوی خود آن را ایجاد می‌کند. صدای ضربه هیجان انگیز تر است. عنکبوت جهنده نر در این گام نوعی صدایی شبیه به صدای ترکیدن به وجود می‌آورد سپس پاهای خود را سریعاً در جهت بالا به حرکت در می‌آورد. گام سوم زمانی اتفاق می‌افتد که عنکبوت جهنده نر با نوعی صدا مانند بوق کشتی پاهای جلوی خود را روی سطح قرار می‌دهد. موضوع حائز اهمیت در آوازخوانی عنکبوت جهنده هماهنگی این 3 گام است. عنکبوت جهنده هر بار بی آنکه کوچکترین خطایی مرتکب شود این 3 گام را به ترتیب اجرا می کند. ابتدا با صدای خراش آواز خود را آغاز می‌کند و سپس آن را با ایجاد صدای ضربه دنبال می کند. در این گام غالباً ابتدا ضربات آهسته هستند و کم کم شدت می‌گیرند و به ضربات چند وجهی رسیده و در نهایت با صدای وزوز مانندی خاتمه می‌یابند. دامیان الیاس می‌گوید هر سیکل آوازخوانی عنکبوت جهنده ممکن است بین 1 دقیقه تا بیست دقیقه به طول بینجامد.

عنکبوت جهنده معمولاً پنهانی به سمت شکار خود می‌رود و نحوه شکار آن شبیه شکار موش توسط گربه است. بدین معنی که سریع خود را روی شکار می اندازد و آن را می گیرد. به همین دلیل الیاس بر این اعتقاد است که عنکبوت جهنده نر بدین دلیل عمل آواز را با رقص همراه می سازد که بتواند با عنکبوت جهنده ماده ارتباط برقرار کند. چرا که عنکبوت ماده شکارچی ماهری است و جثه ی آن نیز از عنکبوت جهنده ی نر بزرگتر است. به گفته ی دامیان الیاس، عنکبوت های ماده عنکبوت های نری را که برای عشق بازی فقط رقص پا می کنند و دست به آوازخوانی نمی زنند، شایان توجه ندانسته و آنها را شایسته ی شکار شدن می دانند. سیگنال های ارتعاشی که در اثر آوازخوانی ایجاد می شوند و پیشتر به آنها اشاره کردیم فقط در عنکبوت جهنده ی گونه ی هابرنتاوس دارای تنوع هستند. الیاس نیز به مشاهده و بررسی همین گونه پرداخت که حتی گونه ی زیبا و با هوشی هم به شمار نمی رفت. به عنوان نمونه اینطور عنوان می شود که برخی از این عنکبوت ها می توانند ده نوع آواز مختلف و رقص هایی گوناگون اجرا کنند که در کمترین شکل خود چهل و پنج دقیقه زمان می برد.

نظریات استیو هیدن در زمینه عشق بازی عنکبوت جهنده

استیو هیدن (Steve Heydon) یکی دیگر از پژوهشگران موزه حشره شناسی بوهارت (Bohart Museum of Entomology) دانشگاه کالیفرنیا نتایج پژوهش‌های دامیان الیاس را چندان خاص و شگفت انگیز نمی‌داند. هیدون اینطور عنوان می‌کند که به جهت دریافت بهتر مطلب، بایستی اینطور تجسم کنید که زندگی انسان نیز مثل عنکبوت ها 3 بعدی است. عنكبوت نری که روی برگی قرار گرفته باشد از چشم ماده‌ای که زیر آن برگ پنهان شده و مترصد شکار است دور می‌ماند. بنابراین بایستی یک سیگنال وجود داشته باشد تا قادر باشد به شکل 3 بعدی بین آنها ارتباط ایجاد کند.

اندام مغز در حشرات شکارچی زیادی دارای اندازه‌ای کوچک است. به همین جهت گونه‌های نر یا ماده باید قابلیت‌هایی پیدا کنند تا جفتی که برای جفتگیری به سراغ آن می‌روند دست به شکار و خوردن آنها نزند. برخی از گونه‌های عنکبوت به رفتار عشق بازی جفت توجهی نمی‌کنند و در هر صورت آن را می‌خورند. با اینحال در عنکبوت جهنده انجام همزمان عمل رقصیدن و آواز خوانی می‌تواند عنکبوت ماده‌ی گرسنه را فریب داده و جلوی خورده شدن عنکبوت جهنده‌ی نر را بگیرد. هیدن معتقد است تنها عنکبوت جهنده نر نیست که برای جفتش می‌رقصد. به عنوان نمونه مشاهدات نشان می‌دهند که رتیل ماده نیز حرکاتی شبیه به رقص به پاهایش می‌دهد. در نهایت دامیان الیاس و همکاران او بر این تلاشند تا در آینده به بررسی نحوه شکل گیری و تغییرات اتفاق افتاده در رقص و آواز عنکبوت جهنده بپردازند. آنها امیدوارند از این طریق تأثیر این اقدامات در شکل گیری انواع مختلف عنکبوت را متوجه شوند.