سونامی چیست و چه زمانی به مگا سونامی تبدیل می‌شود؟

سونامی معمولا توسط یک زلزله زیر آبی، فوران آتشفشانی یا رانش زمین ایجاد می‌شود. هنگامی که یک تکانه شدید و ناگهانی در پوسته زمین ایجاد شود (مانند زلزله)، می‌تواند حجم زیادی از آب را در زیر اقیانوس جابجا کند. انرژی حاصل از این حرکت به آب منتقل می‌شود و امواج اقیانوسی قدرتمند و با امواج بزرگ ایجاد می‌کند. این امواج می‌توانند در سراسر حوزه‌های اقیانوسی با سرعت بالا حرکت کنند.

برخلاف امواج معمولی ناشی از باد، سونامی امواج بسسیار سهمگین‌تری دارد. با نزدیک شدن سونامی به آب‌های کم عمق ساحلی، ارتفاع موج به طور چشمگیری افزایش می‌یابد و دیواره سر به فلک کشیده‌ای از آب را تشکیل می‌دهد. هنگامی که سونامی به ساحل می‌رسد، به دلیل نیروی قدرتمند و پتانسیل آن برای ایجاد سیل در مناطق کم ارتفاع ساحلی، می‌تواند ویرانی‌های گسترده‌ای ایجاد کند.

سونامی چیست؟

اگر می خواهید بدانید سونامی چیست مخزنی با ابعاد 30، 200 و 100 سانتی متر را با آب پر کنید. مخزن را در موقعیتی مانند دریا قرار دهید. بدان معنی که آن را طوری قرار دهید که سطح زیرین آن شیبی در جهت بالا پیدا کند. بی مقدمه کمی سنگ و ماسه در سمت مقابل مخزن بیندازید و نظاره کنید. در این لحظه شاهد ایجاد موجی خواهید بود که در وهله نخست ضعیف و عادی است. اما وقتی به شیب برخورد می کند، اوج می گیرد و قدرت پیدا می کند. میزان این ارتفاع و سهمگینی موج برایتان شگفت انگیز خواهد بود. سونامی (Tsunami) همین است.

نمونه‌های سونامی در جهان

مدتی قبل سونامی ای در سواحل اقیانوس هند رخ داد که بیست و چهار هزار تن را به کام مرگ کشاند. پژوهشگران متوجه شده اند که در دویست هزار سال اخیر، جزایر قناری و جوایز هاوایی شاهد یازده مورد سونامی بوده اند. با آنکه پدیده های طبیعی از ذات طبیعت سرچشمه می گیرند، انسان نمی تواند آنها را پیشبینی کند.

حیوانات و پیش بینی سونامی

به گفته ی دکتر راتنایاک (Ratnayake) قائم مقام وزیر حفاظت از حیات وحش کشور سریلانکا، سونامی اخیر موجب تلف شدن هیچ حیوانی نشده است. وی عنوان می کند که هیچ فیل یا حتی خرگوشی در این سونامی تلف نشد. این موضوع نشاندهنده ی حس ششم و آگاهی غریزی جانوران از فجایع طبیعی است. حیوانات سونامی را نیز مانند سایر فجایع پیشبینی کرده و در راستای حفظ جان خود اقدام می کنند. با اینحال بشر، این اشرف مخلوقات، هیچگونه راهی ندارد که از خویش محافظت کند.

بزرگترین سونامی تاریخ

سونامی ای که اخیرا در سواحل هند به وقوع پیوست، در مقایسه با سایر سونامی ها، تلفات کمتری در پی داشته است. آنطور که شواهد نشان می دهند عظیم ترین سونامی تاریخ در سال 1958 رخ داده است. این سونامی در خلیج لیتویا (Lituya bay) در آلاسکا اتفاق افتاد. زمین لرزه ای با شدت هشت و سه دهم ریشتر در این ناحیه به وقوع پیوست. این زمین لرزه باعث شد صخره ها و سنگ هایی با حجم چهل میلیون متر مکعب وارد دریا شوند که در اثر آن موجی به بزرگی 500 متر به وجود آمد. این موج عظیم در امتداد خلیج لیتویا حرکت کرد و هر آنچه در مسیرش قرار داشت نابود ساخت.

مگا سونامی یا سونامی بزرگ چیست؟

با این حال حتی عظیم ترین سونامی جهان نیز کوچکتر از آن است که مگا سونامی (Megatsunami) نام بگیرد. چرا که سونامی خلیج لیتویا در خلیج به وقوع پیوست. اگر این سونامی در اقیانوس رخ می داد انرژی عظیم تری داشت. از طرف دیگر میزان جرم اشیایی که داخل آب افتادند، به میزان پیشبینی شده برای مگا سونامی نمی رسد.

مگا سونامی یک موج مهیب و سهمگین است که اقیانوس ها را زیرپا گذاشته و مناطق و شهر های ساحلی را مقهور خود می سازد. ارتفاع مگا سونامی ممکن است به چند صد متر برسد. این پدیده می تواند با سرعت مافوق صوت (Supersonic) حرکت کند. در صورت فعال شدن این پدیده، هیچ یک از مصنوعات انسان نمی توانند در مقابل آن دوام بیاورند. مگا سونامی در آنی تمامی بناها و کشتی ها را به کام خود کشیده و به هزار تکه تبدیل می کند.

این دیو عظیم الجثه پشت در کشورهای زیادی کمین کرده و منتظر لحظه ی دق الباب است. پژوهشگران آمریکا موقعیت این قاره را به یک بمب ساعتی تشبیه می کنند. این پژوهشگران بر این باورند که در صورت هجوم این هیولا شهرهای میامی، بوستون و نیویورک برای همیشه از چهره جهان محو می شوند. انسان نمی تواند مگا سونامی را پیشبینی کند. از همین روست که مجبوریم پیشاپیش برای مصیبتی بشری که قادر به جلوگیری و مبارزه با آن نیستیم رخت عزا بر تن کنیم.

دلایل وقوع مگا سونامی

چه عاملی موجب وقوع مگا سونامی خواهد شد؟ هرچیزی از سقوط کوه ها و ریزش صخره‌ها تا سقوط ناگهانی شهاب سنگی در دریا و اقیانوس ها می تواند موجب این فاجعه گردد. اما پیشبینی های پژوهشگران از وقوع این فاجعه در آینده ای نزدیک خبر می دهد.

غرب آفریقا خاستگاه مگا سونامی

جزیره آتشفشانی لاپالما (La Palma) واقع در غرب آفریقا یکی از جزایر قناری است که هر آن امکان دارد داخل اقیانوس ریزش کند. قبلا به هنگام فوران کوه آتشفشانی کامبوجا (Cambodia) که در سال هزار و نهصد و چهل و نه رخ داد، قسمتی از جزیره لاپالما نزدیک به چند متر در اقیانوس ریزش کرد. فقط یک فوران آتشفشانی که ممکن است در هر لحظه ای به وقوع بپیوندد لازم است تا غرب جزیره ی لاپالما کاملاً داخل اقیانوس سقوط کند و به سرآغاز بزرگترین سونامی جهان یا مگا سونامی تبدیل گردد.

در بخش نخست این مطلب که در دو بخش تنظیم شده به این سؤال پاسخ دادیم سونامی چیست و اکنون به عواقب مگا سونامی قریب الوقوعی می پردازیم که کل جهان را تهدید می کند.

زمان وقوع مگا سونامی

هنوز هیچکس دقیق نمی داند این مگا سونامی کی رخ خواهد داد. با اینحال چیزی که در کانون توجه پژوهشگران قرار گرفته، بمب ساعتی ای است که هر لحظه ممکن است منفجر شود. اگر کوه آتشفشانی کامبوجا دوباره فعالیت کند، قریب به نیم میلیارد تن جرم خارجی داخل اقیانوس سقوط می کند.

یکی از پژوهشگران به نام ریچارد چدویک (Richard Chadwick) در این زمینه می گوید "این مصیبت رخ خواهد داد اما کسی قادر به پیشبنی زمان آن نیست. فقط می دانیم هر لحظه امکان وقوع آن وجود دارد. اما من چیزی درباره جزئیات آن نمی دانم."

لحظه شکل گیری مگا سونامی

مگا سونامی عظیم ترین و مهیب ترین موجی خواهد بود که طی چند هزاره ی اخیر در دریاها به وجود خواهد آمد. نیم میلیارد تن جرم خارجی در یک لحظه با سرعت بسیار بالا داخل اقیانوس اطلس سقوط می کند. انرژی جنبشی این سقوط به 5 هزار تریلیون ژول خواهد رسید. و همین دیو خفته را از جا برخواهد کند. موج مهیبی با ارتفاع نزدیک به یک کیلومتر راه خود را آغاز می کند. موجی که قادر است در هر ده دقیقه مسافتی معادل دویست و پنجاه کیلومتر را در نوردد.

اجرامی که داخل اقیانوس سقوط کرده اند هم همراه موج حرکت می کنند و نیروی آن را افزایش می دهند. این موج دیوآسا پیش می رود و در هر لحظه چندین میلیون تن جرم خارجی زیر آب شدت آن را بالاتر می برند. اندک زمانی بیش لازم نیست تا مگا سونامی به سواحل شرق آمریکا برسد. و آمریکا را به مهم ترین قربانی خود تبدیل سازد.

پیامدهای ناگوار وقوع مگا سونامی

ریچارد چدویک در زمینه پیامدهای ناگوار این فاجعه مهار نشدنی چنین عنوان می کند "تنها کافی است محاسبه ای انجام دهید تا ببینید پیامدهای این مگا سونامی به تمامی سواحل شمال اقیانوس اطلس نیز خواهد رسید. کشورهای اروپایی مانند انگلستان، اسپانیا، فرانسه و پرتغال دچار صدماتی جدی خواهند شد. موجی با ارتفاع 100 متر شمال آفریقا را به زیر می کشد، با اینحال هنوز مانده تا آن موج مهیب به این نقاط برسد.

هر دم بر قدرت و ارتفاع این موج غول آسا افزوده می شود و در مسیر غرب پیش خواهد رفت. طی مدت زمان اندکی قریب به چند ساعت اقیانوس اطلس را در هم می نوردد و به جزایر کاراییب و برزیل اصابت می کند. با اینحال صدمات اصلی حتی در این نقطه نیز اتفاق نمی افتد. این دیو عظیم الجثه سواحل شرق آمریکا را نشان گرفته و در نهایت در آن نقطه آرام خواهد گرفت. همین نقطه است که بیشترین میزان خسارات را متحمل می شود. این موج بایستی نزدیک به 6500 کیلومتر را پشت سر بگذراند تا به شرق آمریکا برسد. همین مسیر از ارتفاع موج کاسته و بر عرض آن می افزاید. موجی غول آسا که ارتفاع آن پنجاه متر، قطرش نزدیک به 30 کیلومتر و طولش به چندین کیلومتر می رسد، به ساحل اصابت کرده و مسیر خود را ادامه می دهد.

مگا سونامی هر آنچه در مسیرش وجود داشته باشد ریشه کن کرده و زمینی مسطح و عاری از هرگونه نشانه ای از حیات برجا می گذارد. این موج مانند ماشین بولدزری عظیم الجثه هر آنچه برج و بنای عظیم بر سر راه خود ببیند از جا در می آورد. هرآنچه پل، سد و سازه ی بشری وجود داشته باشد سقوط خواهد کرد. هر آنچه ذی الحیات در شهر و روستا و دشت و بیابان باشد هلاک خواهد شد. با اینحال پیشتر نیز عنوان کردیم که جانوران قادرند این فاجعه را نیز پیشبینی کنند. همچنان که پس از سونامی سواحل هند حیوان مرده ای یافت نشد.

پیامدهای غیر مستقیم مگا سونامی

با وجود اینکه آمریکا مهم ترین قربانی مگا سونامی خواهد بود، این فاجعه پیامدهای ناگوار غیر مستقیمی برای تمامی جهان در پی دارد. فاجعه ی یازده سپتامبر سال 2001 و سقوط برج های تجارت جهانی موجب سقوط سهام در چندین کشور جهان گشت. دو برج در نیویورک ریزش کردند و در پی آن اقتصاد کل جهان صدمه خورد. بیاید تصور کنیم با وقوع مگا سونامی که کلیه ی ساحل شرق آمریکا را به کام خود فرو خواهد کشید، چه سرنوشتی در انتظار جهانیان خواهد بود.

ناتوانی انسان در مقابله با مگا سونامی

فاجعه مگا سونامی بالأخره رخ خواهد داد. دیو عظیم الجثه از جا برمی خیزد و موجی سهمگین به سمت شرق آمریکا روانه خواهد گشت. اما سؤال این است که آن موقع چه می شود کرد؟ از لحظه ی سقوط اجرام خارجی حاصله از فوران آتشفشان تا لحظه ی زیر آب رفتن شهرهای مهم آمریکا فقط چند ساعت فرصت وجود خواهد داشت. در چنین مدت زمان اندکی انسان نمی تواند هیچ اقدامی مؤثری انجام دهد.

چدویک در این زمینه می گوید: "نه تکنولوژی ای وجود دارد که مانع فوران آتشفشان ها بشود، نه سدی که بتواند مانع از سقوط چنین حجمی از سنگ وارد آب بشود، و نه موج شکنی که مقابل موجی با سرعت 800 کیلومتر در ساعت توان ایستادگی داشته باشد. فقط یک راه داریم و آنهم تخلیه ی مناطق مذکور و گریز برای همیشه است.

تجسم کنید که کمتر از یک روز و فقط چند ساعت فرصت دارید تا برای اینکه به کام این دیو عظیم الجثه نیفتید، چندین و چند کیلومتر از منطقه خطر فاصله بگیرید. چندین میلیون همنوع در بناها و معابر عمومی محصور شده اند. سنگینی ترافیک مجراهای عبور و مرور را بسته و چندین میلیون تن هراس آلود در صدد گریزند. هیچ راه فراری موجود نیست. فرصتی نیست تا این میلیون ها تن را تخلیه کرد و دیو عظیم الجثه با سرعتی باورنکردنی مسیر شهر را می پیماید. در آنی غرشی مهیب اتفاق می افتد و بعد وضع عادی می شود. آب اقیانوس دوباره به عقب برمی گردد و تنها تلی از آوار و جسدهای موجودات زنده و عمدتا انسان به جای می ماند.

بشر در مقابل مگا سونامی

با وقوع مگا سونامی حیات وحش و طبیعت آسیب کمی متحمل خواهند شد اما بازنده ی اصلی این میدان انسان است. انسان در این میدان با شکستی مهیب و جبران ناپذیر روبرو خواهد شد. انسان پیشرفته با فناوری های پیشرفته تری که موجبات غرور وی را فراهم کرده، بی هیچ مفری صدمات مهلکی را تحمل خواهد کرد. اما حیوانات که انسان به آنها نیز رحم نکرده، به گوشه ای امن پناه برده اند. راهی طولانی را طی کرده و با فاصله گرفتن از مهلکه شاهد مبارزه ی مذبوحانه ی بشر و این دیو عظیم الجثه خواهند بود.

ممکن است در همین زمانی که این مطلب را می خوانید، مگا سونامی شکل گرفته باشد. کوه آتشفشانی کامبوجا فعال شده و گوگرد متصاعد می کند. با اینحال انسان فقط کامبوجا را سرچشمه مگا سونامی در نظر می گیرد و بایستی در نظر داشت که پیشبینی های وی در بسیاری مواقع از قوت لازم برخوردار نبوده اند.