غار خربس قشم | راهنمای گردش در غار تاریخی و زیبای خربس

وجود خلیج همیشه فارس، در جنوب ایران، جلوه‌ای دیگر به این خطه از سرزمین عزیزمان بخشیده است. جزیره‌های زیادی در میان این آب‌ها قرار دارند که هر یک، زیبایی‌های خاصی را در خود جای داده‌اند. در میان این جزایر، قشم یکی از دیدنی‌ترین هاست که دنیای متفاوتی در خود دارد. از جمله دیدنی‌هایی که در این جزیره می‌توانید به سراغش بروید، غار خربس قشم است که رمز و راز‌هایی از گذشته را در خود دارد. 

این غار دنیایی رازآلود دارد که می‌تواند برای شما جذاب باشد. برای عموم مردم با توانایی بالا رفتن از پله‌ها مناسب است اما برای سالمندان و افراد دارای مشکل زانو و ... که توانایی بالارفتن از پله‌های زیاد را ندارند، نامناسب است. معلولان حرکتی نیز ملزم به استفاده از ویلچر هستند.

آشنایی با غار خربس، رمزآلودی کهن

شاید آنچه که در ابتدا از سفر به قشم در ذهن‌تان شکل می‌گیرد، سواحل زیبا و حال و هوای سنتی و یا جاذبه‌های طبیعی آن است؛ اما این جزیره تاریخ طولانی برای خود دارد. همین باعث شده تا جاذبه‌های تاریخی نیز جایگاهی در آن داشته باشند و نشانه‌های آن‌ها را در گوشه و کنار جزیره ببینید. غار خربس در فاصله چند کیلومتری از شهر قشم، یکی از آن‌ها می‌باشد. غاری انسان ساخت با معماری دست کند که سرگذشتش هنوز هم در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. این غار در ادامه چین خوردگی‌های رشته کوه زاگرس ایجاد شده و در میان تپه‌های مرجانی کوچک و بزرگ جای خوش کرده است.

این چین خوردگی‌ها از پدیده‌های کهن زمین‌شناسی به حساب می‌آیند و اهمیت زیادی دارند. کارشناسان قدمت این غار را به دوران ماد‌ها نسبت می‌دهند و همین کافیست تا شمار سال‌هایی که این غار در این نقطه بوده از دست‌تان در برود. ساختار غار شباهت زیادی به دخمه‌های آذربایجان، کردستان، لرستان، بوشهر، اهواز و شوشتر دارد و توجه هر کسی را به خود جلب می‌کند.

ویژگی های غار خربس

ارتفاع دیواره‌های صخره‌ ای غار به 20 تا 30 متر می‌رسد. نکته دیگر درباره این غار آن است که خربس در واقع مجموعه‌ای از 4 دهانه غار است که بر بدنه کوهی مشرف به ساحل جنوبی جزیره شکل گرفته‌اند و به هم راه دارند. برای همین امروزه برخی آن را با نام غار خربس و برخی با عنوان غار‌های خربس می‌شناسند. محققان این غار را نیایشگاه پیروان مهرپرستی می‌دانند و معتقدند این مکان جایی برای پرستش آناهیتا (خدای آب) بوده است؛ اما این تنها یک نظریه است و افسانه‌های پیرامون این غار تمامی ندارند. هنوز هیچ کس تنوانسته به طور قطع پرده از راز‌های این غار بردارد.

دلیل شکل گیری غار خربس

خربس در نتیجه دو عامل به شکل امروزی خود در آمده است؛ در ابتدا گذشت زمان و فروکش کردن آب دریا باعث شده تا کوه با حفره‌هایی تو در تو پدیدار شود و گرداب و تخلیه ماسه‌ها از حفره سنگ‌ها شکل اولیه آن را پدید آورد. سپس انسان‌ها با کندن دیواره‌ها و انجام کنده کاری‌ها، به آن شکلی تازه بخشیده‌اند. آن‌ها به مرور زمان و براساس نیازهای‌شان، شکل و ساختار این غار و دیواره‌های آن را تغییر داده و کاربری‌های تازه‌ای به وجود آورده‌اند.

فضاهای موجود در غار

9 روزنه موجود در دیوار کوه، ورودی‌های غار را تشکلیل می‌دهند؛  6 روزنه در بالا، 2 تا در وسط و یکی در پایین. گرچه امروزه تنها از یک روزنه وارد می‌شوید و پس از پایان بازدید از یک روزنه دیگر به خارج از غار می‌روید. پشت این روزنه‌ها تالاری بزرگ قرار دارد که دو تاقچه کوچک در آن دیده می‌شود که احتمالا جاچراغی بوده‌اند. پس از ادامه بازدید در محیط داخلی غار، تالار‌ها، دهلیز‌ها، اتاق‌ها، چشمه‌ها و روزنه های دیگر را می‌بینید که همگی به هم راه دارند و بازی هزارتو را برای‌تان تداعی می‌کنند. ابعاد این اتاق‌ها و تالار‌ها از 4 در 5. 5 متر تجاوز نمی‌کند و تالار بزرگ غار حدود 25 مترمربع وسعت دارد. روزنه‌های غار رو به شمال و جنوب می‌باشد و نشان می‌دهند که روزگاری مردمی در این غار حضور داشتند.

نقش و نگارهای غار

شاید در ابتدا تنها تودرتو بودن غار نظرتان را جلب کند؛ اما کمی که به دیواره‌ها دقت کنید آثار جالبی را بر روی آن‌ها می‌نماید. در اینجا می‌شود صدف‌ها را ببینید که حکایت از غرق بودن این غار در دریا در گذشته‌های دور دارد. رد کنده کاری‌ها به خوبی در غار مشهود است و می‌توانید با خیال بافی‌تان اشکال جالبی را در میان آن‌ها بیابید.  نقش و نگار‌ها، حکاکی‌ها و تصویرگری‌های این غار قوه تخیل شما را به خوبی به کار بیندازید.

البته هنرمندان سنگتراش نیز بیکار نمانده‌اند و در سمت راست غار، دهلیز‌ها و دالان‌های جدیدی ایجاد کرده‌اند که به زیارتگاه شهرت دارند. این دالان‌ها و دهلیز‌ها به وجود آمده‌اند تا کمکی برای درک ساختار قدیمی این غار‌ها است. در این دالان‌های تازه طرح‌هایی شبیه طرح‌های باستانی می‌بینید که کنده کاری شده‌اند. این کنده کاری‌ها در عین زیبایی، طرح‌شان به گونه‌ای است که لطمه‌ای به اصالت غار وارد نکند.

روزنه هایی برای تماشای چشم انداز

به هنگام بازدید از غار خربس، به روزنه‌هایی برخورد می‌کنید که نرده‌هایی چوبی در جلوی خود دارند. این روزنه‌ها بخشی از نور غار را تأمین می‌کنند؛ البته کاربردشان در گذشته فقط این نبوده و می‌توانستند حتا ورودی‌های غار باشند. وقتی به این روزنه‌ها می‌رسید نخواهید توانست در برابر تماشای چشم انداز بیرون مقاومت کنید. از آن بالا می‌توانید فضای سبز کوچک و محدود پایین غار را ببینید و دیدی وسیع به محدوده داشته باشید.

تاریخچه غار خربس

پیش از آنکه این منطقه به سبب وجود این غار‌ها اهمیت پیدا کند، روستایی به نام خوربیز یا خربس در اینجا وجود داشته است که قدمت آن به دوران ساسانیان باز می‌خواهد می‌گردد. خربس در آن زمان روستایی آباد و پر رونق بود؛ سکونتگاهی امن در میان تپه‌های کوتاه و بلند مرجانی که به صورت دایره‌وار آن را احاطه کرده بوده‌اند.

• حالا از این روستا تنها دشتی از ویرانه‌ها باقی مانده‌اند؛ اما گفته می‌شود حداقل تا زمان ساسانیان مردم در آن سکونت داشتند و سیاحان و کشتی‌بانان در آن تردد می‌کردند. این ارتفاعات همگی مشرف به شهر هستند و شهر تا دریا فاصله کوتاهی دارد. یکی از نشانه‌هایش برکه یا آبدان بزرگی با طاق گهواره‌ای است که قدمت سکونت در این منطقه را تا دوره ساسانی نشان خواهد داد.
• اگر در دشت ویرانه‌های خربس، رو به شمال بایستیم، آثار ساختمانی قلعه مخروبه ای از سنگ را می‌بینیم که به دوران صفویه تعلق دارد. احتمال می‌رود که پس از دوران صفویه، سنگ چین‌های آن را بازچینی کرده باشند؛ اما همان بازچینی‌ها هم فروریخته‌اند.
• در روبه روی این قلعه به گورستانی باستانی بر می‌خورید که گورهای پیش از اسلام و بعد از اسلام در آن دیده می‌شود و مشرف به دهانه غار‌های خربس قرار دارد. حالا این غار از آثار انگشت شمار باقی مانده از خربس پر  رونق است. غاری که از نظر زمین‌شناسی قدمت زیادی دارد و تردد انسان در آن را به دوران ماد‌ها نسبت می‌دهند.  خربس را از نظر نماسازی،  شبیه به معبد یا آرامگاه صخره‌ای «کلات خورموج» در دامنه‌ی کوه مُند بوشهر می‌دانند و بسیاری معتقدند که همجواری این محل با روستای خربیز حکایت از آن دارد که در دوره ماد‌ها یک تمدن بزرگ پیشرفته در جزیره وجود داشته است.

کاربردهای مبهم غار خربس

در ظاهرِ این غار تنها سوراخ‌هایی بزرگ را می‌بینید که گویی حکم پنجره را دارند. با دیدن ظاهر ساده این غار، ممکن است کمی توی ذوق‌تان بخورد و از اینکه راه را برای دیدنش آمده‌اید پشیمان شوید؛ اما همین که از تعداد زیادی پله کوتاه بالا بروید و به ورودی برسید همه این فکر‌ها را دور میریزید. در پای دهانه این غار برکه ای وجود دارد که آب باران در آن جمع می‌شود و در بیشتر ایام سال به جز مواقع بی‌بارانی آب دارد. به محض ورود به غار نسیم خنکی به صورت‌تان می‌خورد و این می‌تواند بهترین استقبال از شما است. از آنجا که اسناد یا شواهد خاصی برای این غار و سرنوشتش وجود ندارد همه چیز بر پایه حدس و گمان و افسانه‌های محلی است. در اینجا به برخی کاربری‌های غار اشاره می‌کنیم:

پرستشگاه آیین مهرپرستی

قرارگیری غار در ارتفاع باعث شده تا بسیاری به این فکر بیفتند که اینجا پرستشگاه مهر و الهه میترا بوده است.  مِهرپرستی یا آیین مهر آیینی بر پایه پرستش «میترا» در دوران پیش از آیین زرتشت پدید آمد. مهر یا میترا یکی از کهن‌ترین اسطوره‌های بشری است که ریشه شان به اقوام آریایی نخستین باز می‌گردد. داستان مهر آن قدر در دنیای باستان و بین ملل گوناگون پیچید که از شکل اسطوره‌ای در آمد و به عنوان یک آیین اجتماعی و مذهبی در نظر گرفته شده است. گفته می‌شود که پیروان این آیین در غار خربس به نیایش می‌پرداختند و حتا برخی بر این باورند که از تالار غار برای مراسم یادبود اموات‌شان استفاده می‌کردند.

استودان زرتشتی ها

وجود استودان زرتشتی‌ها هم یکی از کاربرد‌هایی است که برای این غار مطرح می‌کنند. استودان به معنای جایگاه نگهداری استخوان است و یکی از محل‌های مرتبط به دین زرتشتی به شمار می‌رود. بر اساس باوری کهن در آیین زرتشتی، مردگان به خاک سپرده نمی‌شوند بلکه خوراک پرندگان می‌شوند و تنها استخوان‌های‌شان بر جای می‌ماند. استودان جایی بود که این استخوان‌ها نگهداری می‌شد و معمولا به صورت‌های منتظم و چهارگوش یا نامنتظم و ساده در کوه بود.

استخوان مردگان پس از پوسیدن یا خورده شدن گوشت به استودان انتقال می‌یافت و به گونه‌ای در آنجا معدوم می‌شد. گفته می‌شود غار خربس زمانی یکی از استودان‌های زرتشتیان بوده است و پس از اینکه عده‌ای از مردم به این دین گرویدند استخوان‌های مردگان‌شان را به اینجا می‌آورده‌اند.

پناهگاهی برای مردم بی دفاع

نظریه دیگری وجود دارد که غار خربس را پناهگاه مردم می‌داند. در گذشته وقتی دزدان دریایی پا به جزیره می‌گذاشتند و به غارت اموال می‌پرداختند داشتن یک پناهگاه امن نیازی مهم بود. مردم برای حفاظت از خود حفره‌هایی درون غار حفر کردند. این حفره ها در زمان خطر، جان پناه کودکان، زنان و کهنسالان می‌شدند و مردان جوان هم به جنگ با مهاجمان می‌رفتند.  در غارها آب و غذا و سنگ‌هایی برای پرتاب و دفاع وجود داشت.

امکانات غار خربس

نکته‌ای که توجه بسیاری از گردشگران را به خود جلب می‌کند، امکانات موجود در این غار است. در خربس به امکاناتی همچون سرویس بهداشتی و مغازه‌ای برای تهیه خوراکی و صنایع دستی دسترسی دارید. نکته مهم این است که غار خربس پارکینگ ندارد اما جلوی درب ورودی آن به راحتی می‌توانید پارک کنید.

راه دسترسی و اطلاعات بازدید غار خربس

برای رسیدن به غار خربس باید وارد جاده قشم به روستای رمچاه شوید، در میان راه تابلوی راهنمایی وجود دارد که شما را به خارج از جاده و غار خربس راهنمایی می‌کند.

آدرس: استان هرمزگان، جزیره قشم، 15 کیلومتری شهر قشم

زمان بازدید: همه روزه از 08:00 تا غروب آفتاب

بر اساس گفته‌های مردم در ارتفاعات صخره‌ای بالای غار خربس، یک جفت عقاب ماهی گیر آشیانه دارند و در همان جا تخم می‌گذارند. بد نیست بدانید این عقابها از گونه‌های نادر جهان به شمار می‌روند و جانوران جالب توجهی می‌باشند. در حفره‌های زیرین یعنی بخش انبار ذخایر غار و گوشه های غار خفاش‌ های دم موشی لانه دارند. این نوع خفاش‌ از گونه‌های در حال انقراض است و نیاز به مراقبت دارد. حالا غار خربس این خفاش‌ها را در آغوش امن خود جای داده است.

توصیه های بومگردی

احتمالا فکر کنید که این غار انسان ساخت است و پر از رد تیشه، پس می‌توان بر روی دیوار‌های آن نقاشی کرد و یادگاری از خود به جای گذاشت. یادتان باشد این اثر کهن با همین نقش و نگار‌های قدیمی اهمیت پیدا می‌کند و هر گونه آسیب به آن از ارزشش می‌کاهد. برای احترام به ثروت ملی از هرگونه علامت‌گذاری روی دیواره‌ها خودداری کنید. حتما در بازدید از غار مراقب کودکان تان باشید. نرده های چوبی روزنه ها چندان قابل اعتماد نیستند و صرفا جهت هشدار نصب شده‌اند. امیدواریم فرصت مناسبی برای سفر به این جزیره و بازدید از این غار رمزآلود داشته باشید.