پیوند سبریجات یا سبزیجات پیوندی - قسمت اول

در این مطلب که در دو بخش تنظیم شده است به بررسی تاریخچه پیوند سبزیجات و معرفی سبزیجات پیوندی می پردازیم. منظور از پیوند سبزیجات و گیاهان متصل کردن قسمت هایی از گیاهان متفاوت به یکدیگر است. در نتیجه این پیوند بافت گیاهان اولیه با یکدیگر ادغام شده و گونه گیاه جدیدی به وجود می آید.

پیوند درختان میوه پیشرو پیوند سبزیجات

پیوند درختان به ویژه درختان میوه در مقایسه با پیوند سبزیجات از قدمت بیشتری برخوردار است و به دوران باستان باز می گردد. مدارک تاریخی نشان می دهند که پیوند درختان میوه قریب به 16 قرن پیش از میلاد در چین صورت می گرفته است. ارسطو (Aristotle) فیلسوف یونانی قرن چهارم پیش از میلاد در آثاری که در زمینه زراعت به نگارش درآورده به این مسئله اشاره می کند. کتاب های مقدس ادیان یهود و مسیحیت نیز مطالبی را در زمینه پیوند درخت مو عنوان می کنند.

تاریخچه پیوند سبزیجات

البته پیوند سبزیجات نیز خود از قدمت زیادی برخوردار است. در یکی از اسناد مکتوب قرن 17 میلادی اجمالاً به پیوند سبزیجات تیره کدوئیان (Cucurbits) که شامل صیفی جاتی مانند هندوانه و خیار و خربزه می شود اشاره شده است. در آن نوشته از شیوه های پیوند مجاورتی گیاهان مختلف جهت پرورش میوه های تزئینی درشت سخن به میان آمده است. طبق اطلاعات کتاب فوق الذکر این میوه های پیوندی در نقش ظروفی جهت انبار غلاتی مانند برنج به کار می رفته اند.

آغاز پیوند سبزیجات در آسیا

البته پیوند سبزیجات تا پیش از آغاز قرن 12 میلادی میان آسیاییان رایج نبود. نخستین بار در سال 1927 بود که جراید علمی اطلاعات مهم و دست اولی در زمینه پیوند سبزیجات منتشر کردند. چرا که در آن سال پژوهشگران کشور ژاپن توانسته بودند هندوانه را با کدو قلیانی (Calabash) پیوند دهند. پس از بررسی های نخستین، روزبروز بر میزان پرورش سبزیجات پیوندی افزوده شد. بعد از این دوره غالب صیفی جات گلخانه ای پیش از آنکه به زمین زراعتی یا گلخانه ها منتقل شوند با گونه ی دیگری پیوند می خوردند.

هدف از پیوند سبزیجات

مقصود غایی پیوند سبزیجات مقابله با فیوزاریم (Fusarium) و دیگر قارچ ها و عوامل بیماریزای موجود در خاک بود. با اینحال به مرور زمان بشر سعی کرد با پیوند سبزیجات به دستاوردهای تازه تری برسد. از میان این دستاوردها میتوان به موارد زیر اشاره کرد: بالا رفتن میزان جذب آب و مواد مغذی در گیاه، بالا رفتن استقامت گیاه در مقابل چالش هایی مانند سرما، ازدیاد نمک و مرطوب بودن بیش از حد خاک، بالا بردن توان رشد گیاهان و در نهایت افزایش مدت زمان برداشت.

پیوند سبزیجات در اروپا و آمریکا

کشورهای اروپایی و آمریکایی در مقایسه با پیوند درختان میوه بهای چندانی به پیوند سبزیجات نمی دهند. چرا که این مناطق از وجود اراضی کشاورزی گسترده ای برخوردارند. همچنین زارعین قادرند فاصله مناسب میان دوره های کشت را حفظ کنند و مانع آلوده گشتن خاک اراضی به قارچ هایی مانند فیوزاریم گردند.

دلایل پیوند سبزیجات در آسیا

با اینحال قاره آسیا نمی تواند بدین شکل با مسئله برخورد کند. اراضی کشاورزی قابل بهره برداری کشورهای قاره ی آسیا محدود هستند. فلذا زارعین بالاجبار پی در پی به کشت در این اراضی می پردازند. چنین اقدامی بستر مناسبی جهت افزایش قارچ هایی مانند فیوزاریم و در پی آن پایین آمدن شدید میزان محصول در هر سال خواهد شد. بنابراین زارعین آسیایی مجبورند برای مقابله با این عوامل بیماریزا به پیوند سبزیجات روی بیاورند. از سوی دیگر در هر یک از این کشورها مقابله شیمیایی و کاربرد سموم مربوطه با محدودیت ها و قوانین مشخصی مواجه است. چرا که تأثیرات ویرانگر چنین سمومی بر روی محیط زیست به نسبت از دست رفتن محصولات بر اثر امراض قارچی، بسیار شدیدتر است.

البته لازم به ذکر است که هنوز در ایران، قوانین و راهبردهای لازم در راستای کنترل و کاهش کاربرد این سموم تصویب و ارائه نشده است. با اینکه غالب مزرعه های سبزی کاری از آلودگی های مختلف رنج می برند، ارگان ها و نهادهای مسئول اطلاعات و دانش علمی لازم برای پیوند سبزیجات و استفاده از پایه مقاوم در سبزی کاری را در اختیار کشاورزان قرار نمی دهند.

وضعیت فعلی پیوند سبزیجات

پیوند سبزیجات و تولید سبزیجات پیوندی یکی از شیوه های رایج در برخی از نقاط جهان است. در قاره آسیا که زمین های کشاورزی از وسعت کمی برخوردارند و کشاورزان مجبور به کشت پی در پی زمین می شوند، استفاده از این روش کاملاً به واقعیت پیوسته است. تا پیش از فرا رسیدن دهه 1960 میلادی پیوند سبزیجات جهت پرورش سبزیجات برای مصارف تجاری هنوز عادی نشده بود. در کشورهای خاور دور مانند کشور ژاپن و کشور کره نیز با اینکه محققین از مزیت های کاربرد این روش آگاه بودند نتایج تحقیقات مربوطه در انتهای دهه بیستم قرن نوزدهم منتشر شد.

ارائه و کاربرد وسیع انواع پلاستیک در امر کشاورزی باعث شد تا روش های کشاورزی محافظت شده در کشورهای خاور دور مانند چین و کره و ژاپن که آب و هوایی معتدل داشتند، رونق و توسعه پیدا کند. همین امر به نوبه ی خود موجب پیشرفت و توسعه ی فناوری پیوند سبزیجات گشت. در گلخانه های پلاستیکی کشت سبزیجات پیوندی روبروز فزونی یافت. چرا که عوامل محیطی نامناسبی که از انتهای فصل پاییز تا ابتدای فصل بهار در این مناطق وجود داشت اجازه نمیداد زراعت در شرایط دلخواه صورت پذیرد. کمبود نور، سرما و افزایش میزان رطوبت از این دست عوامل بودند که موجب چندین ناهنجاری وظایف الاعضائی شده و به شدت از میزان محصول سالانه می کاستند.