تاریخچه اسب و سوارکاری در ایران باستان

سرزمین پهناور ایران مهد پرورش اسب و مبدا نژاد‌های گوناگون آن می‌باشد. تاریخچه اسب در ایران به طول تاریخ تمدن جهان قدمت دارد. اسب از حیواناتی است که از ابتدا در میان ایرانی‌ها و در فرهنگ اعتقادی و اقتصادی‌شان جایگاه ویژه‌ای داشته است. زمانی که اسب توسط انسان رام شد، از آن برای سواری، بارکشی و مسابقه مورد استفاده شده است. اسب از چهارپایان مورد علاقه ایرانیان از زمان‌های دور تا کنون بوده است.

اسب بومی ایران ثروت کشورمان محسوب می‌گردد. این حیوان ویژگی‌های بی نظیری دارد و به گواهی تاریخ، نیای تمام اسب‌های اصیل و ممتاز امروزی می‌باشد. با علم به این موضوع که ایران باستان محل پرورش بهترین اسب‌های جهان بوده و با نگاهی به تاریخچه اسب از جمله آثار تاریخی و عقاید دیرینه شناسان می‌توان ایران را مهد پرورش اسب به حساب آورد. از این رو در این مقاله به تاریخچه سوارکاری در ایران پرداخته‌ایم.

تاریخچه اسب و اهمیت والای آن در بین دولتمردان ایرانی

تمام رنگ‌های متنوع اسب‌های امروزی را اسب‌های ایران باستان تشکیل داده‌اند. رنگ‌های اسب‌ها طبق درخواست پرورش دهندگان حاصل می‌گردید. این حیوان زیبا در مراسم‌های مختلف آیینی، مذهبی و سنتی در گوشه و کنار کشور استفاده می‌شود. اگر نگاهی به شاهنامه بیاندازیم به این نکته پی خواهیم برد که هر کدام از جنگنده‌ها و قهرمانان داستان همیشه اسب خود را همراه داشته‌اند. رخش، اسب دو رنگ رستم از جایگاه بالایی برخوردار بوده است.

ایرانیان باستان هنگام دعا از اهورا مزدا علاوه بر طلب سلامتی برای خود برای اسب‌هایشان نیز دعا می‌کردند. در اوستا، کتاب زردتشتیان از اسب به عنوان یک حیوان خاص نام برده شده و حتی دستوراتی برای نگهداری درست و درمان اسب‌ها در آن کتاب ذکر شده است.

توجه و اهمیت زیاد به اسب در فرهنگ و تاریخ ایران باعث شده علاوه بر داستان‌ها و فرهنگ باستانی در نمایش‌ها و موسیقی نیز جای خود را بگیرد. به طور کلی در دوران پادشاهان ایران باستان همه درباریان و سران لشکر به پرورش اسب اشتغال داشتند.

به ویژه از نظر کوروش این حیوان به قدری مهم بود که تعداد اسب‌های کوروش از مرز صد و بیست هزار رأس در سال بیشتر می­‌شد. کل این اسب‌ها دارای شجره‌نامه و شناسنامه انفرادی بودند و معمولاً در سواره نظام ارتش به کار گرفته می­‌شدند. در آن زمان بر اساس قوانین وضع شده هر ایرانی باید سوارکاری را یاد می‌گرفت.

تاریخچه اسب در ایران و به کار گیری این حیوان در انواع ورزش‌ها

 تاریخچه اسب و به کارگیری آن در انواع ورزش‌ها به سه هزار سال قبل از میلاد بر می‌گردد. به همین دلیل سوارکاری یکی از کهن‌ترین ورزش‌ها است که در گذشته به منظور پیام رسانی یا جنگیدن به مردم آموزش داده ‌می‌شد. ویژگی سوارکاری این است که اسب و انسان متحد می‌شوند، پس موفقیت سوارکار و اسب به اعتماد و احترامی که آن دو به یک دیگر قائل‌اند، بستگی دارد.

مسابقه اسب دوانی و سوارکاری از دوران قدیم در بسیاری از تمدن‌ها هم مانند روم باستان و یونان وجود داشته است. یورتمه، تاخت، ارابه رانی، پرش، استقامت و رودیئو از مسابقات رایج و کهن اسب دوانی و سوارکاری هستند که از گذشته تا امروزه به منظور گذراندن اوقات فراغت مورد توجه قرار گرفته‌‌اند.

دیگر ورزش ملی ایرانیان چوگان است که درساژ، شکل پیشرفته و امروزی آن می‌باشد. شکار با اسب مربوط به شاهان ایران باستان بوده است. یکی از تکنیک‌های متداول شکار پرش از روی موانع می‌باشد که امروزه به عنوان یک رشته در ورزش سوارکاری مطرح است. بانوان ایرانی، سوارکاری چوگان و تیراندازی را از کودکی فرا می‌گرفتند و به عنوان تیرانداز سواره برای شکار به جنگل ها می‌رفتند.

 تاریخچه اسب و سوارکاری در ایران

نوشته‌هایی به خط میخی در مورد اسب‌ها، پرورش و رام کردن آنها وجود دارد. این نوشته‌ها بر روی سفال‌هایی که از نخستین فرهنگ و تمدن ایران بوده‌اند، به دست آمده‌اند. نقش و نگارهایی از اسب بر روی سفال‌ها وجود دارد. این نشان دهنده آن است که تاریخچه اسب و سوارکاری در ایران قدمت 4500 ساله دارد. دوره هخامنشیان دوران طلایی پرورش اسب و اسب سواری بوده است.

تعدادی دهنه آبخوری و هویزه مربوط به دو هزار سال پیش از میلاد در اطراف لرستان به دست آمده است. از بررسی آن­‌ها آشکار شده که ایرانیان تمام انواع سوارکاری را می­‌دانسته‌­اند و برای هر نوع ورزش سوارکاری نوع ویژه‌ای دهنه یا آبخوری استفاده می­‌نموده‌­اند. با مروری به وضع سوارکاری امروز مشخص می­‌گردد که هنوز همان افسار و دهنه‌‌های ایران باستان استفاده می­‌گردند و تا به حال دنیا نتوانسته وسیله‌ای را جایگزین آن­‌ها نماید!

مارکوپولو در سفرنامه خود نوشته است: «بهترین و زیباترین اسب‌های جهان در ایران وجود دارند و با توجه به شهرت آن­‌ها، بازرگانان خارجی آن­‌ها را برای فروش به هندوستان آورده و به قیمت بالایی به فروش می‌­رسانند. قیمت هر اسب 200 لیره طلا می‌باشد.»

از جمله خدمت‌هایی که ایرانیان برای نخستین بار در دنیا در مورد تولید و پرورش دام انجام داده‌اند، تولید قاطر از جفت‌گیری الاغ نر با مادیان است.

تاریخچه اسب‌های فلات ایران

ایران یکی از کشورهای جهان است که در اهلی کردن اسب‌ پیشینه تاریخی دارد. ایران پرورشگاه اصیل‌ترین اسب‌های جهان با روش‌های بی نظیر است. اگرچه اسب‌های فلات ایران به صورت بومی در همه مناطق ایران مشاهده می‌گردند، اما ویژگی‌های این اسب‌ها بر حسب خصوصیات جغرافیایی مناطق گوناگون متفاوت می‌باشد.

به طور کلی می‌توان گفت که طبق شرایط جغرافیایی، اسب بومی ‌ایران خیلی درشت جثه نیست، اما قدرتمند و بردبار می‌باشد. این اسب قرن‌های متمادی برای انجام کارهای سخت به کار گرفته شده است. از محبوب‌ترین این اسب‌ها می‌توان اسب‌هایی مانند قره‌باغی، لری، قشقایی، بختیاری، دره‌شویی و همچنین اسب‌های تالش را نام برد که خون اسب عرب ایرانی را دارند.

در پایان مواردی از انواع نژاد اسب ایران را به تفکیک خصوصیات و تعداد در مناطق مختلف کشور در جدول زیر آورده‌ایم.