تاریخچه ورزش كوهنوردى در دنیا و ایران

كوهنوردى قسمتی از تجربه انسان در زمین است. زیرا بسیارى از مناطق، كوهستانى هستند و انسان براى گذر از این سرزمین‌ها به مهارت هاى خاصی احتیاج داشته است. تسلط بر این مهارت‌ها، انسان عادى را به «كوهنورد» مبدل مى‌سازد. از گذشته، افرادی وجود داشته‌اند كه حرفه‌ای از كوه‌ها (حتى صخره هاى مشکل) بالا مى رفته‌اند (در قسمتى از سفرنامه‌ها و سایر نوشته هاى قدیمى اران، به این اشخاص «كوه رو» می‌گفته‌اند) و این كار را براى شكار، معدن كاوى، چراندن دام، جمع آورى هیزم یا گیاهان علوفه اى و دارویى، یا جهت فعالیت هاى نظامى و… انجام مى‌داده‌اند. در این مطلب قصد داریم درباره‌ی تاریخچه ورزش كوهنوردى در دنیا و ایران با شما صحبت کنیم. به این منظور در ادامه با ما همراه باشید.

ویل دورانت، مورخ بزرگ، تاریخ سرزمین پارس را با شرح زندگى قوم ماد آغاز مى نماید؛ او مى نویسد:

«ماد‌ها از نژاد هند و اروپایى به حساب مى آیند و احتمال دارد كه در تاریخ ۱۰۰۰ سال قبل از میلاد، از كنار دریاى خزر به آسیاى باخترى آمده باشند. قوم ماد، در كوه هایى كه به عنوان جایگاه خود در ایران برگزیده بودند، مس، آهن، سرب، سیم و زر، سنگ مرمر و سنگ هاى گرانب‌ها به دست آوردند و چون قومى نیرومند بودند و زندگى ساده اى داشتند، به كشاورزى بر دشت‌ها و دامنه هاى تپه هاى اقامتگاه خود پرداختند و زندگى راحتی را براى خود فراهم آوردند. رفتن به كوه‌ها از نظر دیگرى هم ضرورى بوده است، در شرایط حمله بیگانگان به سرزمین مادرى (كه در تاریخ ایران بسیار اتفاق افتاده است)، كوهستان پناهگاه مبارزان بوده است. تاریخ كشور ما سرشار است از جنبش هاى آزادى خواهانه و ضدبیگانه كه پایگاه دست اندركاران آن كوهستان بوده است.»»
 

تاریخچه ورزش كوهنوردى در جهان

خاستگاه ورزش كوهنوردى را «كشورهاى آلپى» اروپا (فرانسه، ایتالیا، اتریش، سوئیس) مى دانند. بسیارى از اهالى این كشور‌ها به علت وجود رشته كوه آلپ، از گذشته با فن پیمودن كوه‌ها آشنا بوده‌اند. چند مورد از كوهنوردى هایى را كه نه به جهت شكار و معدن كاوى و كشورگشایی بلكه تنها براى كوهنوردى (دست یافتن به قله‌ها و گردنه‌ها، نوردیدن راه هاى نو) انجام گردیده است، مى توان در قرن‌ها پیش نیز دید؛ برای نمونه صعود پت راركا (petrarca) اهل کشور ایتالیا به قله كوه وانتو (Mont Ventox) در سال ۱۳۳۶ میلادى را می‌توان نام برد.
 ولی كوهنوردى جدی‌تر، صد‌ها سال بعد از این‌ها شروع گشت. در سال ۱۷۶۰ یك دانشمند ثروتمند سوئیسى از منطقه مون بلان (Mont Blanc بلندترین كوه آلپ كه ۴۸۰۷ متر ارتفاع دارد) دیدن کرد و گفت به هر شخصی كه بتواند تا قله این كوه برود، جایزه‌اى خواهد داد. بعد از چندین تلاش، نهایتاً در ۱۸ اوت ۱۷۸۶ پزشكی به اسم دكتر پاكار (Paccard) و یك راهنماى محلى به نام بالما (Balmat) اهل فرانسه توانستند قله مون بلان را فتح نمایند.
 از اواسط قرن نوزدهم، كوهنوردى باز هم شکلی جدى‌تر و پیوسته ترى به خود گرفت؛ در سال۱۸۵۴ آلفرد ویلز (Alfred wills) به قله ۳۷۰۱ مترى وترهورن (Wetterhorn) در كوه هاى آلپ صعود نمود. از این سال، دوره اى شروع گردید كه به «عصر طلایى كوهنوردى» معروف گشت. در این دوره، كوه هاى بلند آلپ یكى بعد از دیگرى صعود گشتند.  

قله سنگی مترهورن

فتح قله سنگى و دشوار مترهورن (۴۴۷۷ متر،  Matterhorn ) در سال ۱۸۶۵ به دست ادوارد ویمپر (E. Whymper) و همراهان او كه در جریان آن چهار نفر جان باختند، پایان «عصر طلایى» كوهنوردى می‌باشد. بعد از آن كوهنوردان جسور و مبتکر دیگر تنها به دستیابى به قله‌ها فکر نمی‌کردند، بلكه در فکر صعود از دیوارهاى سنگى و یخى دشوار و بر جای گذاشتن ركوردهاى جدید بودند.در سال ۱۸۵۸ اولین باشگاه كوهنوردى جهان، به اسم آلپاین كلاب در انگلستان (The Alpine Clube) بنیان نهاده شود و چند سال بعد از آن، باشگاه هاى مشابه در كشورهاى اتریش، سوئیس، ایتالیا و… تأسیس شد.  هم اکنون، ورزش كوهنوردى، دل مشغولى و حتى حرفه افراد زیادی به شمار می‌رود. میلیون‌ها نفر برای سرگرمی كوهنوردى و هزاران نفر با كوهنوردى، سنگنوردى، راهنمایى كوهپیمایان، اسكى كوهنوردى، تولید و فروش وسایل كوهنوردى زندگى مى‌نمایند.
 

تاریخچه ورزش كوهنوردى در ايران

ابوالفضل صدرى در كتاب «تاریخ ورزش» مى نویسد:

«از سال ۱۲۹۵ شمسى كه میرمهدى ورزنده از بلژیك و تركیه به ایران آمد، ورزش در آموزشگاه هاى كشور به وجود آمد. پیش از او تنها در مدرسه‌های نظام، توسط برخی از افسران خارجى از جمله اتریشى‌ها و روس‌ها و سوئدى‌ها به صورت ناقص ورزش آموزش داده می‌شد. » صدرى همچنین اشاره مى نماید كه اولین باشگاه ورزشى در تهران در همان سال‌ها تأسیس گشت. اسم این باشگاه، «كلوب ایران» بود كه عده اى از اشراف و اعیان و نمایندگان سیاسى خارجى اساس آن را گذاشته بودند و در آن به اسب سوارى و چوگان و ورزش هاى دیگرى می‌پرداختند.»»
 قانون «ورزش اجبارى در آموزشگاه‌ها» در ۱۴ شهریور ۱۳۰۴ به تصویب مجلس شوراى ملى رسید و «انجمن پیشاهنگى و تربیت بدنى» (كه بعد‌ها به سازمان تربیت بدنى تغییر نام داد) در ۲۷ فروردین ۱۳۱۳ به ثبت رسید. فدراسیون هاى ورزشى (از جمله فدراسیون كوهنوردى) در سال ۱۳۲۶ تشكیل گشتند.

از سال ۱۳۱۱ كوهنوردى گروهى با تلاش منوچهر مهران و عده اى دیگر در مشهد آغاز گشت. مهران در سال ۱۳۲۳ سرپرستى یك كاروان چهل نفره را در صعود به قله دماوند به عهده گرفت و بعد از این برنامه، پیشنهاد تأسیس یك باشگاه رسمى كوهنوردى را داد، كه مورد استقبال آن صعودكنندگان و مسئولان ورزش قرار گرفت. منوچهر مهران از همان سال پایه باشگاه نیرو و راستى را مى گذارد كه یك قسمت مهم از فعالیت آن، كوهنوردى بود.

چگونه به كوه برويم؟

قبل از رفتن به کوه، باید بدانیم كه ورزش در طبیعت، تفاوت اساسی با سایر ورزش‌ها دارد. اول این كه محیط این ورزش (كوهستان) دست ساخته انسان نمی‌باشد، بلكه حاصل میلیون‌ها سال كار عوامل پیچیده طبیعى می‌باشد و به همین علت اگر صدمه‌ای به محیط كوهستان وارد بیاوریم، جبران آن به سادگى میسر نخواهد بود. دوم آن كه عوامل موجود در كوهستان بسیار نیرومند و تحرك آن‌ها تا حد زیادى غیر قابل پیش بینى است و بنابراین خطر براى ورزشكار بى احتیاط و بی‌تجربه بسیار زیاد می‌باشد. یكى از كوهنوردان باتجربه گفته است كه در كوهنوردى دو نکته را باید بدانیم: اصول ایمنى در كوهستان براى آن كه به خود صدمه‌ای نرسانیم و اصول حفاظت كوهستان براى آن كه به كوه صدمه‌ای نرسانیم.

در تجربه اولین برنامه ای کوهنوردی خود چه باید بکنیم؟

 بهتر است نخستین برنامه هاى كوهپیمایى خود را كه همراه شخص یا گروهى باتجربه انجام دهید. به طور معمول آن‌ها مى دانند كه رفتن به چه منطقه و تا چه ارتفاعى براى یك مبتدى مفید و جذاب می‌باشد. همچنین مى دانند كه چه وسایل و موادى براى شما نیاز است. در عین حال بهتر است كه خودتان به آن‌ها شرح دهید كه تاكنون چه كارهاى كوهنوردى نموده‌اید و بگویید كه نمی‌خواهید در ابتداى فعالیت هاى جدى خود، كار برجسته و دشوارى انجام دهید!

در اولین برنامه‌هاى خود تلاش نكنید كه پا به پاى افرادی باشید كه بیشتر كوهنوردى نموده‌اند، زیرا ممكن است خود را بسیار خسته نمایید یا به خطر اندازید. به خصوص اگر با اعضاى یك گروه یا باشگاه كوهنوردى حركت مى‌نمایید، توجه داشته باشید كه در این گروه‌ها عموماً افراد ماجراجو و نترسى یافت مى‌شوند كه پا را از «حاشیه‌هاى اطمینان» فراتر مى‌گذارند؛ شاید این افراد، آگاهانه براى گذر از مرزهایى (به جای گذاشتن «ركورد» و…) خود را برای مثال درگیر یك مسیر سنگى مشکل نمایند، یا بخواهند سریع به قله را صعود کنند. ولی شما به این وسوسه دچار نشوید كه خود را قوى نشان دهید، در عوض، بهتر است به سرپرست برنامه شرح دهید كه قصد دارید بدون آوردن فشاری بر خود و بدون پذیرش خطر از كوه لذت ببرید. البته سرپرست برنامه اى كه اشخاص مبتدى یا كارآموز را با گروه خود به كوه مى برد، باید این موضوع را بداند، ولی شما هم از تذكر فروتنانه و محترمانه اجتناب نكنید. در آینده، زمان براى یادگیرى و انجام كارهاى سخت‌تر خواهید داشت.

زمان های مناسب کوهنوردی برای مبتدیان

اولین برنامه هاى كوهنوردى شما باید در فصل گرم سال باشد (نیمه جنوبى كشور: فروردین تا آبان، نیمه شمالى كشور: اواخر اردیبهشت تا نیمه مهرماه) و هنگامی كه صرف بالا رفتن مى نمایید از سه چهار ساعت بیشتر نباشد.  

لوازم و تجهیزات لازم جهت کوهنوردی

وسایلى كه براى چنین برنامه هایى نیاز دارید، مى تواند بسیار ساده باشد:

• یك كفش ورزشى كه زیره ضخیم و كمى نرم (براى جلوگیرى از سر خوردن) داشته باشد،  
• یك كوله پشتى كوچك،
•  یك شلوار و پیراهن آزاد،
•  پیراهن بادگیر
•  عینك آفتابى ضداشعه فرابنفش (UV protection)،
•  كرم ضدآفتاب،
•  حدود دو لیتر آب (اگر مطمئن هستید كه چشمه آب پاكیزه اى سر راه شما وجود دارد، یك قمقمه یك لیترى كافى است)
• كمى تنقلات، نان و میوه و دیگر اقلام خوراكى.

نکات مهم به هنگام تهیه لوازم و تجهیزات کوهنوردی 

 هیچ گاه شیفته وسایل و پوشاك متنوعی كه در دست و برتن سایرین (یا احتمالاً در مجله هاى كوهنوردى) مى بینید، نگردید. همیشه براى خرید فرصت هست و پیوسته اقلام جدید به بازار مى آیند. خیلى منطقی و با صرفه‌جویی بنگرید كه به راستى چه چیزى مورد نیاز شماست و اگر پوشاكی یا وسیله‌ای را بخرید چند درصد به شما كمك مى نماید تا به هدف خود دست یابید؟ آیا نمى شود با كمى خوش فكرى و خلاقیت، از آنچه كه دارید به گونه اى استفاده نمایید که كار شما را راه بیندازد؟
براى مثال مى توان براى كوهنوردى هاى چند ساعته تا یك روزه به جاى خریدن كوله پشتى هاى نو و گران بها، از همان كوله پشتى كه به مدرسه مى بردید یا كوله دست دوم دوست خود بهره بگیرید. یا در مراحل بعدى كه به كیسه خواب احتیاج داشتید، مى توانید به جاى خرید یك كیسه خواب عالى و گرم (كه خیلی گران می‌باشد) یك كیسه خواب متوسط خریداری نمایید و به جاى آن كه در كیسه خواب عالى خود مجبور گردید تمام پوشاك خود را درآورید، با پوشاك كامل و حتى كت بخوابید.

برای لوازم کوهنوردی چی بخریم؟

به دنبال كالاهاى «مارك دار» و معروف خارجى هم نباشید. حقیقتاً امروزه مشکل است كه بفهمید كالاى مورد نظر شما با ماركی معروف، در كشور اصلى یا با استانداردهاى اصلى ساخته گشته یا در چین و تایلند و…! بهتر است تا جایی که مقدور است، كالاهاى ساخت داخل را بخرید كه هم ارزان‌تر و هم در بسیارى موارد بهتر از انواع چینى و تایلندى هستند. اجناس داخلی اگر عیبى پیدا نمایند، مى توانید براى تعویض یا تعمیر به سازنده آن مراجعه نمایید. در عین حال، خرید كالاهاى ایرانى به پیشرفت اقتصاد كشور كمك مى نماید و انتقاد‌ها و پیشنهادهاى شما در مورد كیفیت كالا مى تواند آن‌ها را بهبود ببخشد.  
به هنگام انتخاب هر وسیله‌ای سعی نمایید از نظر افرادی كه از آن استفاده نموده‌اند، بهره بگیرید و تا حد امكان، قبل از خرید، نمونه اى از آن را كه در اختیار دوستان شماست را امتحان نمایید و به طور کلی با كوهنوردان یا فروشندگان باتجربه مشورت نمایید. یكى از وسایلى كه خوب است از همان اولین روزهاى كوهنوردى به كاربرد آن عادت كنیم، چوب دستی یا باتوم (baton) پیاده روى می‌باشد. باتوم، به تقسیم وزن بدن و انتقال بخشى از ضربه‌ها و فشار‌ها به دست كمك مى نماید و به این ترتیب از فشار بیش از حد به زانو‌ها كه اندام هایى بسیار حساس می‌باشند، جلوگیرى به عمل می‌آورد. باتوم جهت حفظ تعادل و جلوگیرى از زمین خوردن و همچنین پیچ خوردن پا كه مى تواند به مچ پا صدمه برساند، بسیار مفید واقع می‌گردد.
 

شما زمانی که یک کوهنورد مبتدی بودید، تا چه حدی نکات فوق را رعایت نمودید؟ چه توصیه های دیگری برای افراد مبتدی در ورزش کوهنوردی می توانید داشته باشید؟

لطفاً نظرات و دانسته های مفید خود را در مورد تاریخچه ورزش کوهنوردی در ایران و جهان با ما و سایر عزیزان علاقمند به اشتراک بگذارید. سپاس فراوان