نحوه تشکیل کوه ها | کوه ها چگونه به وجود آمده و انواع آن ها کدامند؟

تعریف کوه در لغت نامه‌ها به این صورت است که بلندتر و شیب دارتر از تپه است. در حقیقت کوه، بخش تغییر یافته‌ای از سطح زمین است که بر اثر عوامل طبیعی در یک منطقه محدود پدیدار شده و به سمت بالای زمین گسترش پیدا کرده است. کوه‌ها ساختارهایی شیب‌داراند. در ادامه درمیابیم که نحوه تشکیل کوه ها چگونه است؟ معمولا کوه‌ها، زمین‌های تغییر شکل یافته‌ای با بیش از 600 متر ارتفاع می‌باشند.

آن‌ها در هر قاره و حتی زیر اقیانوس‌های بزرگ وجود دارند. به علت‌های گوناگونی چند نوع مشخص از آنان وجود دارند. کوه‌ها محل سکونت تقریبا یک دهم از جمعیت انسان‌ها و یک پنجم سطح خشکی‌های زمین بوده و در 75 درصد کشور‌ها وجود دارند. بیش از نیمی از آب در جهان از کوه‌ها سرچشمه می‌گیرد و همه رودخانه‌های اصلی جهان از سرچشمه‌های کوهستانی تغذیه می‌گردند.

نحوه تشکیل کوه ها چگونه است؟

کوه‌ها در دوره‌های زمانی طولانی و بر اثر نیرو‌های سهمگینی در داخل زمین تشکیل شده‌اند. آن‌ها بر اثر انفجار آتشفشان‌ها، فرسایش و آشفتگی یا بالا رفتن پوسته زمین به وجود آمده‌اند. پوسته زمین از صفحات عظیمی ساخته شده که زمانی که به هم برخورد می‌کنند، شبیه یک پازل می‌شوند. هنگامی که در این شرایط دو تکه از پوسته زمین به هم کوبیده شوند، ممکن است زمین به سمت بالا هل داده شده و کوه‌ها تشکیل گردند.

بسیاری از بزرگ‌ترین کوه‌های جهان به دلیل برخورد‌های عظیم بین قاره‌ها به وجود آمده‌اند. در زمان وقوع زمین لرزه نیز دو صفحه یکدیگر را به عقب هل داده و سبب ایجاد شکاف و شکستگی در پوسته زمین می‌شوند.

افزایش تنوع زیستی با تشکیل کوه ها

بسیاری تصور می‌نمایند که پایداری یک محیط در طولانی مدت به غنای گونه‌ها منجر می‌گردد، ولی در حال حاضر مشخص شده که در حقیقت مناطقی که از لحاظ زمین‌شناسی پویا هستند، نقش عمده‌ای در افزایش تنوع زیستی دارند. رشته کوه‌هایی نظیر آند، هیمالیا و زاگرس (در ایران) چشم انداز وسیعی داشته و برای بسیاری از زیستگاه‌های جدید برای توسعه گونه‌های جدید مفید هستند. البته اثرات تشکیل کوه‌ها و تغییرات آب و هوایی در ارتباط با آن‌ها فراتر از ایجاد رشته کوه‌ها است و سیستم‌های رودخانه‌ای هم در پی آن تغییر می‌کنند.

طبقه بندی کوه ها از نظر ساختمان

زمین‌شناسان کوه‌ها را به 4 دسته تقسیم بندی می‌کنند. این طبقه‌بندی از نظر نوع ساختمان آن‌ها است. با این توصیف تمام کوه‌ها از این لحاظ با هم مشترک اند، زیرا همه بر اثر دگرگونی‌های خشنی پدید آمده‌اند که میلیون‌ها سال پیش بر سطح زمین اتفاق افتاده است. انواع 4‌گانه کوه‌ها به شرح زیر است:

کوه‌های چین‌دار (Fold)

لایه‌هایی هستند که بر اثر فشار زیاد درهم فشرده شده و به صورت چین‌های بزرگ درآمده‌اند. هنگامی که این گونه کوه‌ها را می‌بینید، می‌فهمید که در بسیاری از نقاط لایه‌های سنگ به صورت قوسی برآمدگی یا فرورفتگی پیدا نموده که این هم بر اثر فشردگی و فشار سطح زمین به وجود آمده است. کوه‌های آپالایش (Appalachian Mountains) و کوه‌های آلپ (Alps) دو نمونه از کوه‌های چین دار هستند.

کوه‌های گنبدی (Dome)

در این کوه‌ها، لایه‌های سنگی به صورتی به سمت بالا فشرده شده‌اند که گنبد‌هایی آبله‌گون به وجود آورده‌اند. در بسیاری از موارد، گدازه‌های ذوب شده سبب برآمدگی این لایه‌های سنگی می‌شوند. یعنی همان گدازه‌هایی که با فشار زیاد از سطح زیرین زمین بیرون می‌آیند. کوه‌های بلک هیلز در داکوتای جنوبی در آمریکا نمونه‌ای از کوه‌های گنبدی می‌باشند.

کوه‌های قطعه‌ای (Fault-block)

کوه‌هایی هستند که بر اثر قاچ خوردگی یا شکستی که در پوسته زمین رخ می‌دهد، به وجود آمده‌اند. یعنی تکه‌های بسیار بزرگی از سنگ که قبلا بر روی زمین خوابیده بودند از جای خود به طور مستقیم یا کج برخاسته و این کوه‌ها را به وجود آورده‌اند. برای نمونه، رشته کوه‌های سیرانوادا در واقع تکه سنگی به طول 650 و پهنای 130 کیلومتر می‌باشد.

کوه‌های آتشفشانی (Volcanic)

از گدازه‌ها، خاکستر و‌ اشیای نیمه سوخته‌ درست می‌گردند که از درون زمین بیرون می‌ریزند. معمولا کوه‌های آتشفشانی به شکل مخروطی اند، که سوراخ یا دهانه‌ای هم در بالای قله خود دارند. بعضی از کوه‌های معروف آتشفشان عبارتند از:

• کوه‌های رینیر (Mount Rainier) و هودوشستا در ایالات متحده آمریکا
• کوه فوجی یاما (Mount Fujiyama) در ژاپن
• کوه وزوو (Mount Vesuvius) در ایتالیا

مطالبی که تا اینجا گفتیم در مورد کوه‌هایی بود که تنها در یک مرحله شکل گرفته‌اند. اما بسیاری از رشته کوه‌ها چند مرحله از این مراحل 4‌گانه را پیموده و به شکل کنونی خود رسیده‌اند. مانند کوه‌های راکیز که مجموعه کوه‌هایی از نوع قطعه‌ای چین دار، گنبدی و حتی آتشفشانی می‌باشد. کوه‌های زیادی در سطح زمین وجود دارند. برخی را می‌توانیم ببینیم، برخی را نمی‌توانیم؛ چون در زیر آب‌ها قرار گرفته اند. برای مثال در زیر آب در اقیانوسی بین استرالیا و قطب جنوب، می‌توانید از کوه‌هایی طولانی دیدن کنید که در آن صفحات تکتونیکی استرالیا و قطب جنوب از یکدیگر دور می‌شوند.