آداب و رسوم چهارشنبه سوری | از قاشق زنی تا ریختن آب از پشت بام روی همسایه‌ها!

همانطور که می‌دانید کشور خوبمان ایران دارای تمدن 2500 ساله است و هنوز آیین‌های باستانی مختلفی در بین مردم کشورمان برگزار می‌شود. جشن های باستانی ایران در دوره‌های مختلف نقش مهمی در زندگی ما ایفا کرده است. نوروز، شب یلدا و چهارشنبه سوری از جمله این رسومات است. چهارشنبه سوری یکی از رسومات مهم ما ایرانیان است که هنوز هم مردم آن را در آستانه چهارشنبه آخر سال قبل از نوروز جشن می‌گیرند تا در سال نو اقبال و خوشی داشته باشند. در این مقاله اطلاعات بیشتری در مورد آداب و رسوم چهارشنبه سوری و جزئیات آن ارائه می‌دهیم.

چهارشنبه سوری چیست؟

همانطور که در بالا گفتیم چهارشنبه سوری یکی از محبوب‌ترین جشن های باستانی ایرانیان است و تاریخچه آن به بیش از دو هزار سال قبل باز می‌گردد. کلمه «سور» در چهارشنبه سوری به معنای آتش و نماد رنگ قرمز است که یا می‌توان به آتش یا رنگ قرمز صورت که نشان دهنده سلامتی است اشاره کرد. به این جشن، جشن آتش نیز می‌گویند. رسم بر این است که در چهارشنبه آخر سال مردم دور هم جمع می‌شوند و آتش بزرگی برپا کرده و از روی آن می‌پرند.

همه چیز درباره‌ی عید نوروز و رسم و رسومات ایرانی‌ها

سرخی من از تو؛ زردی تو از من

این جشنواره از غروب آفتاب آخرین سه‌شنبه سال آغاز می‌شود و تا پایان شب ادامه دارد. اعتقاد بر این است که پریدن از روی آتش ثروت می‌آورد و بیماری و بدبختی را در سال آینده از بین می‌برد. به همین دلیل مردم از آتش می پرند و می‌خوانند «سرخی من از تو؛ زردی تو از من». اعتقاد بر این است که آتش با گرمای خود بدن را پاک می‌کند. در واقع با شروع بهار، مردم قدیم آتش بزرگی درست می‌کردند که تا صبح دوام می‌آورد و خورشید را تقویت می کرد.

فلسفه چهارشنبه سوری؛ پریدن از روی آتش 

در واقع می توان گفت که چهارشنبه سوری رسم استقبال از بهار و نوروز است. در ایران باستان آتش اهمیت زیادی داشت و در همه جا آن را مظهر پاکی و نیکی می‌دانستند. داستان‌های مختلفی در مورد پریدن از آتش وجود دارد. در باورهای مردم قدیم، آتش با گرمای خود همه را پاک می‌کرد و ناخالصی ها را از بین می‌برد. در واقع گرمای آتش بیماری را از بین می برد و منبع اصلی زندگی به حساب می‌آمد.

شاهنامه و بیگناهی سیاوش

شاهنامه که داستان‌های کهن ایرانی را روایت می‌کند، حکایتی از پیدایش پریدن از روی آتش دارد. برای سیاوشِ شاهنامه که باید بی‌گناهی خود را ثابت می‌کرد آتش بزرگی برپا شد. اومی‌بایست سالم از کنار آتش می‌گذشت تا بی گناهی خود را نشان دهد. به همین دلیل پریدن آتش در چهارشنبه سوری به یک رسم تبدیل شده است.

تاریخچه چهارشنبه سوری در شاهنامه

در شاهنامه نیز می‌توان ردپای چهارشنبه سوری را پیدا کرد؛ به‌عنوان مثال در داستان رزم بهرام چوبینه با پرموده پسر ساوه‌شاه، یک ستاره‌بین به بهرام پند می‌دهد:

*ستاره‌شمر گفت بهرام را        که در «چارشنبه» مزن کام را*

چهارشنبه سوری در گذشته و حال؛ مراسم قاشق زنی

یکی دیگر از رسوم رایج در چهارشنبه سوری، مراسم قاشق زدن است. در این مراسم مردم با استفاده از چادری صورت خود را پنهان می‌کردند، سپس با زدن قاشق بر روی کاسه به خانه همسایه ها می‌رفتند و از آنها آجیل مخصوص می‌خواستند. این آجیل ها معمولا نمادی از شانس هستند که اتفاقات بد را از بین می‌برد!
این مراسم دیگر در نقاط مختلف کشور برگزار نمی‌شود، اما در گذشته تفریحی برای بچه ها بود. ایرانیان باستان بر این باور بودند که مردگان در شب چهارشنبه سوری به آغوش خانواده خود باز می‌گردند، بنابراین سعی می‌کردند در این شب خاطرات خود را یادآوری کنند. همچنین در چهارشنبه سوری انواع غذا طبخ می شود. عده ای در این شب آش رشته یا سبری پلو با ماهی را می پزند و نوش جان می‌کنند.

شکستن کوزه؛ چه کسی کوزه را از پشت بام زمین انداخت؟

در گذشته آداب و رسوم متفاوت و بسیار جالبی در چهارشنبه سوری وجود داشت که با گذشت زمان این آداب و رسوم کم رنگ شده است. یکی از این رسوم شکستن کوزه بود. در این رسم مردم کوزه جدیدی از پشت بام می‌انداختند. آنها معتقد بودند که شکستن کوزه مشکلات و بلاها را از خانواده دور می‌کند. این رسم هنوز در برخی نقاط ایران انجام می‌شود. 

شال اندازی (روسری آویزان)

در برخی مناطق روستایی ایران، مردان جوان مجرد پشت بام خانه ها می‌روند. آنها روسری های بلند را بالای پشت بام به حیاط خانه های دختران جوان آویزان می کنند. اگر دختری هدیه خوبی را به روسری ببندد به این معنی است که او پسر را دوست دارد. و اگر نه، پسر باید شانس خود را در حیاط دیگری امتحان کند.

آداب و رسوم چهارشنبه سوری در شهرهای مختلف ایران

جشن چهارشنبه سوری شامل آتش زدن و پریدن از روی آن است. اما شهرهای مختلف ایران آداب و رسوم مختلفی برای چهارشنبه سوری دارند و هر نقطه جغرافیایی آداب و رسوم متفاوتی برای این جشن قدیمی دارد. 

آداب و رسوم چهارشنبه سوری در تهران

از آداب و رسوم چهارشنبه سوری در تهران قدیم می‌توان به رفتن به نقاره خانه و شکستن کوزه در آن اشاره کرد. به این ترتیب که به این مکان می‌رفتند و کوزه‌ای آب ندیده را می‌شکستند. همچنین در واپسین لحظه‌های نزدیک شدن به چهارشنبه سوری آب‌های حوض و حوضچه‌های خانه را  خالی کرده و عوض می‌کردند.

آداب و رسوم چهارشنبه سوری در شیراز

در شیراز معمولاً مردم به حرم مطهر شاهچراغ می روند و از زیر گوی آن عبور می‌کنند.

آداب و رسوم چهارشنبه سوری در تبریز

در تبریز رسم بر این بود که مردم بر پشت بام می‌رفتند و روی مردم دیگر آب می‌ریختند. این یک رسم قدیمی است که قدمت آن به دوران ساسانیان می‌رسد. مردم باستان نیز در جشن هایی مانند نوروز برای شادی و اقبال بر روی یکدیگر آب می‌ریختند. 
همچنین مردم تبریز هنگام پریدن از روی آتش اشعاری می‌خواندند که از آن جمله می‌توان به این ترانه اشاره کرد:

آداب و رسوم چهارشنبه سوری در زنجان

همچنین در زنجان رسم بر این بود که از پشت بام در کوزه پرتاب پول می ‌ذاشتند تا در خانه برکت بیاورند.در حالت کلی مردم ایران چهارشنبه سوری را با آداب و رسوم مختلفی جشن می گیرند که هر کدام دلایل متفاوتی دارد. علاوه بر این، پس از روشن‌کردن آتش در کوچه‌ها یا پشت‌بام منازل، جوانان هنگام پریدن از روی آن می‌خوانند:

آداب و رسوم چهارشنبه سوری در کردستان

در چهارشنبه سوری اگر که هوا مساعد باشد، کرد زبان‌ها به دشت و صحرا می‌روند و در بالاترین نقطه کوه آتش روشن می‌کنند. علاوه بر این، در مکان مناسبی آتش بزرگی به راه می‌اندازند و به رقص محلی و پایکوبی دور آتش مشغول می‌شوند. رقص کردی بخشی جداناپذیر از مراسم چهارشنبه سوری است.

آداب و رسوم چهارشنبه سوری در اصفهان

در این شهر بوته‌ای را آتش می‌زدند و بعد برای رفع بلا در سال نو، یک کوزه آب را همراه با چند دانه اسفند روی آتش می‌ریختند.

آداب و رسوم چهارشنبه سوری در یزد

مردم با جمع‌آوری هیزم در فضای باز، در غروب روز سه‌شنبه آن‌ها را آتش می‌زنند و مرد و زن از روی آتش می‌پرند. همچنین اسفند و کندر در این آتش می‌ریزند ‌و این شعر را می‌خوانند:

آداب و رسوم چهارشنبه سوری در گیلان

مردم گیلان در شب چهارشنبه سوری علاوه بر دودکردن اسپند و کندر، شمع روشن می‌‌کنند و گلاب به‌صورت خود می‌زنند. آتش‌افروزی نیز در این منطقه رواج دارد؛ هرچند گیلانی‌ها صبح چهارشنبه خاکستر آتش‌ را پای درخت‌ها می‌ریزند تا بارور ‌شوند!!!
در بندر انزلی هنگام پریدن از روی آتش می‌گویند:

چهارشنبه سوری در زمان امپراتوری قاجار

در زمان امپراطوری قاجار به مناسبت چهارشنبه سوری از توپ مروارید (مردم برای گرفتن حاجت به آن توسل می‌جستند) شفاعت می‌کردند. این تفنگ سنگین که توسط اسماعیل اصفهانی ریخته‌گر در سال 1800 در زمان فتحعلی شاه قاجار ریخته شد، مورد توجه بسیاری از اسطوره‌های محبوب قرار گرفت.

عبور دادن بچه‌های بد قلق از زیر بشکه با هدف اهل شدن!

تا دهه 1920 در میدان ارگ که مردم تهران به مناسبت چهارشنبه سوری به آنجا می‌رفتند، برپا بود. همسران بی‌فرزند یا ناراضی بالای بشکه می ‌فتند و روی بشکه می‌نشستند؛ یا زیر آن می خزیدند بلکه دامنشان سبز گردند. حتی مادران، بچه های بداخلاق و بد قلق را از زیر آن عبور می‌دادند به این باور که با این کار شیطنت آنها درمان می‌شود!

حاجت روا شدن دختران با بشکه!

این آداب و رسوم در دهه 1920، زمانی که توپ مروارید به باشگاه افسران ارتش منتقل شد، از بین رفت. توپ مروارید دیگری نیز در تبریز بود. دختران و زنان به مناسبت چهارشنبه سوری دخیل های خود را (تکه های کاغذ یا پارچه ای که روی آن آرزوها و دعاها نوشته شده بود) به بشکه آن می‌بستند. در مواقعی از توپ به عنوان پناهگاهی برای فراریان سیاسی یا غیرسیاسی استفاده می شد تا از دستگیری یا اعتراض از مشکلات خانوادگی مصون باشند.

امروز توپ مروارید در دهانه ساختمان شماره 7 وزارت امور خارجه در خیابان 30 تیر قرار دارد و سازمان میراث فرهنگی ایران همچنان با این وزارتخانه برای انتقال اسلحه به موزه در حال بحث است.

<وامسال نیز می‌توانیم مانند گیلانی خاکسترهای آتش را پای درختان بریزیم تا بارور شده و به چرخه محیط زیست کمکی کرده باشیم. اگر شما نیز در این امر ما را یاری می‌کنید در زیر برای ما کامنت بگذارید.>>

مقاله پیشنهادی

فلسفه سیزده به در چیست؟ همه چیز درباره سیزده به در را در این مقاله بخوانید.