اهمیت کوه ها در چیست؟ مزایای کوهنوردی چیست؟

کوه‌ها، چه از لحاظ گستره‌ای که در زمین دارند و چه از لحاظ شکل و تأثیر در طبیعت، از مهم‌ترین ساختارهای زمین به شمار ‌می‌روند. کوه‌ها یک پنجم زمین را تشکیل می‌دهند، زیستگاه دست کم یک دهم از مردم جهان اند و یک سوم از مردم جهان از نظر غذا، برق، چوب و مواد معدنی به کوه‌ها وابستگی دارند. اما اهمیت کوه ها در چیست؟ کوهستان زیستگاه بستر انبوهی از گیاهان و گونه‌های جانوری است؛ امروزه با از بین رفتن طبیعت، به علت فعالیت‌های بی‌رویه کشاورزی، صنعتی و شهرسازی، به پناهگاه تعدادی از گونه‌های رانده شده نیز، تبدیل گردیده است. 

کوه ها منابع بسیار مهمی برای ذخیره آب هستند

در واقع کوه‌ها در برابر جریان هوای کره زمین، هوا و رطوبتی که در آن وجود دارد، به صورت موانع و سد‌هایی عمل می‌کنند؛ این جریان هوا و رطوبت در برخورد با کوه به بالا رفته و در نتیجه سرد و متراکم می‌گردد. در این صورت، امکان بارش باران و برف فراهم می‌شود. بارندگی‌ها یا از شکاف‌ها و حفره‌های کوهستان به عمق زمین نفوذ می‌کنند (و به این ترتیب از تبخیر شدن در‌ امان می مانند) یا به شکل برف ذخیره می‌گردند؛ از محل این ذخیره، امکان جریان یافتن جویبار‌ها و رود‌خانه‌ها وجود دارد.

01

اگر کوه‌ها وجود نداشتند، در سرزمینی مثل ایران، بارندگی از آن چه که هست کمتر می‌شد و طی تابستان‌ها هیچ ذخیره آبی نداشتیم. در نتیجه می‌توان گفت که کوه‌ها، برج‌هایی می‌باشند که آب را ذخیره کرده و در طی سال، دامنه‌ها و کوهپایه‌ها و دشت‌ها را با جریان «کنترل شده» آب سیراب می‌کنند.

رودخانه‌ها و تمدن انسان‌ها از کوه‌ها سرمنشأ می‌گیرند

بسیاری از تمدن‌های دنیا، در کنار رودخانه‌هایی که از کوه‌ها سرچشمه می‌گیرند، به وجود آمده‌اند. تمدن «بین النهرین» که از قدیمی‌ترین تمدن‌های دنیا است، در کنار رود‌های دجله و فرات شکل گرفت. در مرزهای کنونی کشور ایران، تمدن بزرگی که در سیستان وجود داشته و بقایای آن به نام «شهر سوخته» معروف است، در کنار رود هیرمند و تمدن تازه کشف شده جیرفت در کنار هلیل رود شکل گرفته بودند. سرچشمه همه آب‌های جاری و قسمت بزرگی از آب‌های زیرزمینی ایران، کوه‌ها هستند و به این علت زندگی در این سرزمین به طور کلی مدیون کوه‌ها است.

02

در سایر نقاط دنیا هم، رودهایی که از کوه‌ها سرچشمه می‌گیرند، آبادانی و برکت را برای دشت‌ها به ارمغان می‌آورند. برای مثال می‌توان از رود زرد در چین و رودخانه گنگ در هند نام برد که از کوه‌های هیمالیا سرچشمه می گیرند؛ یا رود سند در پاکستان که از کوه‌های قراقوروم جاری می‌گردد و رود راین در اروپا که از کوه‌های آلپ سرچشمه می گیرد. تنوع فرهنگ کنونی به نحوی منشا گرفته از کوه‌ها است.

فرهنگ و تنوع فرهنگی از قدیم تا حال برخاسته از کوه ها می باشد

سرزمین‌های کوهستانی، کم و بیش شامل فرهنگ‌های مختلفی هستند که در گذر زمانی طولانی، به دست اقوام و گروه‌های انسانی گوناگون به وجود آمده‌اند. تنوع تمدن‌ها و جلوه‌های چشمگیر زیست انسانی، تا حد زیادی نتیجه تنوع فرهنگی شکل گرفته در کوهستان‌ها است.

کوه‌ها حدود دو سوم مساحت ایران را تشکیل می‌دهند (حدود 86 میلیون هکتار کوه‌های مرتفع و 30 میلیون هکتار کوهپایه‌ها و تپه‌های مرتفع). به طور تقریبی نیمی از روستاهای کشور که مکان بیشتر فعالیت‌های کشاورزی و دامپروری است، در نواحی کاملا کوهستانی قرار دارند.

 روش‌های گوناگون زندگی در کوهستان و دور بودن این مکان‌ها از هم و دسترسی مشکل به آن‌ها، سبب شکل‌گیری تنوع فرهنگی و آداب مختلفی شده است. در ایران، بسیاری از زبان‌ها و گویش‌ها، آواز‌ها، گوشه‌های موسیقی، رقص‌ها، شیوه‌های معماری و دستباف‌ها (فرش، گلیم، و…) خاستگاه کوهستانی دارند.

یکی از روش‌های قابل توجه زیست انسانی که پیوند تنگاتنگی با کوهستان دارد، زندگی عشایری است. این روش زندگی، بیش از هر جای دیگر دنیا، در ایران رایج بوده است و مثال استفاده هوشمندانه و کم و بیش «پایدار» از مرتع‌های کوه و دشت می‌باشد.

البته در حال حاضر با افزایش جمعیت انسانی و افزایش تعداد دام‌ها، ساخت و ساز در مسیرهای «ییلاق-قشلاق» و نیز الزامات زندگی پیشرفته امروزی، دیگر زندگی عشایری به شکل گذشته دوام نیاورده است، ولی می‌توان از زندگی سازگار با طبیعت که ایلات و طایفه‌های عشایری در گذشته داشتند، درس‌های ارزشمندی برای زندگی امروزی گرفت:

•  از دستاوردهای هنری عشایر ایران، می‌توان به قالی‌ها و گلیم‌های دست باف ایل قشقایی (ایل بزرگی که طول مسیرهای‌ییلاق – قشلاق آن چند صد کیلومتر بوده است) اشاره نمود. این دست بافت‌ها به علت محیط‌های گوناگون زندگی که خالقان آن داشته‌اند و به علت برخورداری آنان از طبیعت رنگارنگ و پرجلوه کوه‌ها و کوهپایه‌ها، چنان تنوعی در طرح‌ها و چنان سرزندگی در رنگ‌ها و اصالت در مواد اولیه دارند که سبب شهرت بی‌مانند آن‌ها در دنیا شده است.
• کوه‌ها، الهام بخش شاعران و نویسندگان و عارفان بوده‌اند و موضوع بسیاری از افسانه‌ها و داستان‌ها با کوه‌ها ارتباط دارد. برای مثال می‌توان به داستان زندگی زال پدر رستم (معروف‌ترین پهلوان افسانه ای ایران) اشاره نمود که در کوهستان رشد یافت و سیمرغ پرنده افسانه ای که یاور فرهیختگان است (و آن هم مطابق داستان های ایرانی در کوه می زیست) از زال مواظبت و بعد‌ها چندین بار نیز به رستم کمک نمود.
•  داستان جالب و جذاب دیگر، افسانه آرش کمان گیر است، که با پرتاب تیر سرنوشت ساز خود از بالای البرزکوه (یا دماوند) مرز کشور ایران را با توران تعیین نمود. در بسیاری از ادیان و باور‌ها، کوه‌ها مکان‌هایی پاکیزه و مقدس به حساب می‌آیند. در باورهای قدیمی ایرانی، مهر یا میترا فرشته روشنایی و نگهبان عهد و پیمان، همچنین آناهیتا فرشته نگهبان آب، جایگاه در کوه دارند. مشخص است که آبخیز بودن کوه‌ها، در سرزمین کم آب ایران، جایگاه ارزشمندی را به آن‌ها عطا نموده است.
• امروزه بخش مهمی از اوقات فراغت انسان‌ها به گردش در طبیعت و انجام ورزش‌هایی که در محیط های طبیعی انجام می گیرند، اختصاص دارد. پیاده روی در کوهستان و نیز کوهنوردی از مهم‌ترین تفریح‌ها و ورزش‌ها هستند.
• در ایران، هر هفته در روزهای تعطیل صد‌ها هزار نفر برای کوه گردی یا کوهنوردی به کوهستان می‌روند. نه فقط افرادی که رشته ورزشی مورد علاقه‌شان، کوهنوردی است، بلکه افرادی که به ورزش‌های دیگر (مانند فوتبال، کشتی، دوومیدانی) هم می‌پردازند، برای افزایش ظرفیت ریه و تقویت ماهیچه‌های پا و تقویت سیستم قلبی-عروقی خود، کوهپیمایی می‌کنند.

آداب کوهنوردی و احترام به محیط زیست

در کوهنوردی مستقیما با طبیعت سر و کار دارید. تجربه ثابت کرده برای بهره مندی حداکثری از این موهبت خدادادی باید به آن احترام گذاشت و آن را حفظ نمود. به همین دلیل کوهنوردی نیز در زمینه احترام به طبیعت دارای آداب مربوط به خود است. چنانچه شما نیز از علاقه مندان کوهنوردی و طبیعت گردی هستید، حتما نکات زیر را به خاطر داشته باشید:

1. رها نکردن کیسه و زباله در طبیعت و کوهستان
2. همراه داشتن کیسه مخصوص زباله و پایین بردن آن در هنگام برگشت از کوه
3. رها نکردن ته سیگار در طبیعت 
4. آسیب نرساندن به پوشش گیاهی 
5. در صورت نیاز به روشن کردن آتش، هرگز آن را روشن رها نکنید
6. تا می‌توانید اثری از خود در طبیعت به جای نگذارید

علاوه بر تمام فوایدی که در مقاله فوق اشاره شد، آرامشی که با تماشای چشم اندازهای پرشکوه کوهستان و غرق شدن در زیبایی و سکوت آن حاصل می‌شود، برای انسان پرکار امروز که در فضاهای تنگ و پر سر و صدا کار به سر می‌برد، نعمتی بزرگ و ارزشمند است. در حال حاضر این منابع عظیم در بسیاری از نقاط دچار بحران‌های متفاوتی (آتش سوزی، انقراض گونه‌های جانوری و گیاهی و ...) هستند؛ متاسفانه زمان زیادی برای نجات آنها باقی نمانده است و ما باید دست به دست هم دهیم و از این میراث طبیعی حفاظت کنیم.